Η οργάνωση Ενιαίου Φορέα Δημόσιας Οδοντιατρικής Υγείας (ή Πώς η Ουτοπία μπορεί να γίνει Πραγματικότητα)

Η ιστορία με την οργάνωση των υπηρεσιών πρωτοβάθμιας οδοντιατρικής φροντίδας στο δημόσιο, είναι τόσο παλιά, όσο και το ΕΣΥ. Εδώ όμως και 3 χρόνια ξεκίνησε μια νέα προσπάθεια, όπως θα διαπιστώσει κάποιος, προσέχοντας το κείμενο που έχει αναρτηθεί για διαβούλευση από το 2011 (κείμενο που έχει ταξιδέψει στα γραφεία της Ελληνικής Οδοντιατρικής Ομοσπονδίας, στους ‘διαδρόμους’ του υπουργείου υγείας και από εκεί, στο γραφείο κάποιου γενικού γραμματέα, σε χέρια συναδέλφων και μη και σε όποιους το έχουν διαβάσει από την Αφετηρία…)

To make the long story short, αυτό που ζητάμε είναι η οργάνωση των δημόσιων οδοντιατρικών υπηρεσιών με στόχο την πρόληψη της στοματικής υγείας του πληθυσμού (αγωγή και προαγωγή της στοματικής υγείας) και την οδοντιατρική φροντίδα για τις ηλικίες 0-18 ετών.

Γιατί; θα αναρωτηθεί κάποιος. Γιατί ξέρουμε ότι είναι ο μόνος επιστημονικά σωστός, κοινωνικά δίκαιος και απόλυτα ενδεδειγμένος τρόπος να ανταποκριθεί ένα σοβαρό σύστημα υγείας και όχι διαχείρισης της ασθένειας -το οποίο σέβεται τον φορολογούμενο- στα ζητήματα προστασίας της στοματικής υγείας του πληθυσμού.

Όπου, προστασία ΔΕΝ σημαίνει αποκατάσταση. Προστασία σημαίνει, κυρίως, πρόληψη. Η οδοντιατρική επιστήμη έχει προσφέρει μετρήσιμη βελτίωση των δεικτών στοματικής υγείας, διαμέσου οργανωμένων οδοντιατρικών προγραμμάτων, σε πολλές χώρες του κόσμου. Ακόμα και στη δική μας, με ορισμένες διακυμάνσεις σε σχέση με τον τόπο αλλά και την εθνικότητα.

Θα αναρωτηθεί κάποιος άλλος: και γιατί δεν έχει συμβεί αυτό, τα προηγούμενα χρόνια;

Πρώτος και βασικός λόγος, είναι η αντίληψη που έχει καλλιεργηθεί στον  οδοντιατρικό κλάδο για την φροντίδα της στοματικής υγείας, η οποία περιορίζεται (ή εκτείνεται, εξαρτάται πώς το βλέπει κάποιος) στην αποκατάσταση της βλάβης και όχι στην αποτροπή της εμφάνισης της. Αυτό επιβάλλεται, ήδη, από τα πρώτα χρόνια της εκπαίδευσης και επιβεβαιώνεται αργότερα κατά την άσκηση της οδοντιατρικής.

Σαν δεύτερη αιτία, μπορεί να αναφερθεί η αδυναμία να απαντηθεί το ερώτημα: τίνος ευθύνη είναι η προστασία της στοματικής υγείας του πληθυσμού; Δηλαδή, ποιοί όφειλαν να είχαν προτείνει/σχεδιάσει/υλοποιήσει ένα βιώσιμο σύστημα δημόσιας οδοντιατρικής φροντίδας; Μην είναι των οδοντιάτρων; Δηλαδή της Ελληνικής Οδοντιατρικής Ομοσπονδίας; Των κατά τόπους Συλλόγων; Των οδοντιατρικών σχολών; Του υπουργείου υγείας και των κατά τόπους υπηρεσιών; Μήπως η τοπική αυτοδιοίκηση όφειλε να διεκδικήσει πόρους για την οργάνωση τέτοιων υπηρεσιών; Μήπως δεν τις χρειαζόμαστε, γιατί ο πληθυσμός γνωρίζει και οφείλει να φροντίζει μόνος του τη στοματική του υγεία;

Άλλες αιτίες, αναφέρονται σε κείμενα που ακολουθούν και έχουν δημοσιευθεί (ή πρόκειται να…), τα οποία αποτελούν σταθερές θέσεις όσων δραστηριοποιούνται στο χώρο της δημόσιας πρωτοβάθμιας οδοντιατρικής φροντίδας.

Καταθέτοντας, όμως, την προσωπική εμπειρία διεκδίκησης και ανάδειξης αυτών των θεμάτων, από διάφορους φορείς, χρειάζεται να προσθέσω

α. την άρνηση συναδέλφων να συζητήσουν και να εντάξουν αυτά τα ζητήματα στις διεκδικήσεις του κλάδου, αφού υπάρχουν άλλα σοβαρότερα που μας καίνε (όπως υποστηρίζουν…),

β. το παιχνίδι συναδέλφων με την εξουσία (δηλαδή τον υπουργό και τους περί αυτόν…), όπου ο ένας πετάει το μπαλάκι στον άλλο, κατηγορώντας αλλήλους για αδιαφορία και ασυμφωνία,

γ. την απαξίωση όλων όσων εργάζονται στο δημόσιο και την ανάλογη συμπεριφορά σε όποιες προτάσεις προέρχονται από τον χώρο.

Σχετικά σύντομα, πρόκειται να γίνουν αλλαγές στο πεδίο της πρωτοβάθμιας φροντίδας της υγείας, γεγονός που θα έχει συνέπειες και στο πεδίο της οδοντιατρικής. 10 χρόνια από τώρα, μπορεί να έχουμε την δυνατότητα, κοιτώντας πίσω, να συμφωνήσουμε ότι καταφέραμε κάτι πραγματικά σημαντικό και σπουδαίο, μέσα σε πολύ αντίξοες συνθήκες. Ή πάλι, μπορεί να διαπληκτιζόμαστε για το ποιος έφταιγε που, όταν χρειάστηκε, κοιτάξαμε τι θα γίνει στο μαγαζάκι μας και όχι στην πόλη μας.

ΚΕΙΜΕΝΑ ΑΝΑΦΟΡΑΣ (κάντε κλικ στον δεσμό, έτσι ώστε να ανοίξει το αρχείο σε νέα σελίδα)

Το κείμενο «Η αλλαγή νοοτροπίας είναι προϋπόθεση για καλύτερη πρόληψη και προαγωγή της στοματικής υγείας» (Δημητριάδης Δ. και Κωνσταντινίδης Ρ.), δημοσιεύθηκε στο Περιοδικό του ΟΣΑ, τεύχος 106, σελ. 39, 2012. Αναφέρεται στις διαφορετικές δυσκολίες που συναντά η εφαρμογή προληπτικών προγραμμάτων και τονίζει την ανάγκη προβληματισμού, σχετικά με την ταυτότητα του συστήματος οδοντιατρικής φροντίδας.

Το κείμενο «Αναγκαιότητα οργανωτικής ανάπτυξης της Διεύθυνσης Στοματικής Υγείας του Υπουργείου Υγείας, για την προώθηση πολιτικών στοματικής υγείας» (Βάλτος Ι.), δημοσιεύθηκε  στο Ενημερωτικό Δελτίο της ΕΟΟ, τεύχος 159, σελ. 37, 2012. Αναδεικνύει τη σημασία οργάνωσης των οδοντιατρικών υπηρεσιών σε κεντρικό επίπεδο και την σπουδαιότητα χάραξης πολιτικής για την προστασία της στοματικής υγείας του πληθυσμού.

Το κείμενο «Η σημασία της οργάνωσης των υπηρεσιών της Δημόσιας Πρωτοβάθμιας Οδοντιατρικής Φροντίδας» (Δημητριάδης Δ., Κωνσταντινίδης Ρ.), δημοσιεύθηκε στο Ενημερωτικό Δελτίο της ΕΟΟ, τεύχος 159, σελ. 38-39, 2012. Τονίζει, μεταξύ άλλων, τη σημασία αξιοποίησης του υπάρχοντος ανθρώπινου δυναμικού που δραστηριοποιείται στο χώρο της Δημόσιας Οδοντιατρικής Υγείας.

Το κείμενο «Το σήμερα και το αύριο της οδοντιατρικής φροντίδας στην Ελλάδα» (Δημητριάδης Δ., Κωνσταντινίδης Ρ.), αποτελεί μια σύνθεση όλων των παραπάνω και επιπλέον την κατάθεση πρότασης, σχετικά με την οργάνωση ενιαίου φορέα Δημόσιας Οδοντιατρικής Υγείας.

 

Μουσική – Εκπαίδευση – Performing – Αλλαγή (-3)

Ο Zappa ηχογράφησε ένα -και μοναδικό, από όσο γνωρίζω- ερωτικό τραγούδι, το Directly From My Heart To You, το οποίο, παρεπιμπτόντως, δεν ήταν δική του σύνθεση. Επιπλέον, σαν να ήθελε να αποστασιοποιηθεί περισσότερο από το θέμα, επέλεξε το βιολί και τη φωνή του Don “Sugarcane” Harris να πρωταγωνιστούν από την αρχή έως το τέλος, φτιάχνοντας έτσι μία τρυφερά σκληρή ερωτική εξομολόγηση, σαν ένα χριστουγεννιάτικο μπισκότο βουτηγμένο σε ένα ποτήρι Jack Daniels.

Αυτά. Για αρχή.

Είναι περίεργο που τρεισήμισι χρόνια τώρα, επιθυμώ να γράψω για τα τρέχοντα, τα φλέγοντα και τα σημαντικά και καταλήγω να μονολογώ για τραγούδια και μουσικές που με συν-κινούν, με ταξιδεύουν και με κάνουν άνθρωπο. Όσο περνά ο καιρός και ο χρόνος, βρίσκω αξία στη σιωπή και νόημα στην αφαίρεση. Διαισθάνομαι ότι κάτι σημαντικό κρύβεται πίσω από τις εμμονές και τα κολλήματά μου, μία άρρητη αλήθεια, ένα φευγαλέο κοίταγμα πέρα από τις αναπαραστάσεις των πραγμάτων, μέσα στη σπηλιά και τους πραγματικούς πρωταγωνιστές του Ζην και του Ζεν. Τα πράγματα μπήκαν στη θέση τους, όταν διάβασα τη συνέντευξη του Bruce Brubaker στο New York Pianist (15/12/2008). Εκεί, ο εξαίρετος πιανίστας, λέει μεταξύ άλλων:

«… Έχω μια θεωρία για την παλιά τριαδική σχέση μεταξύ συνθέτη, ερμηνευτή, ακροατή. Είναι πλέον παρελθόν και δεν πιστεύω ότι η ιδέα του συνθέτη ως δημιουργού, κάτι-σαν-θεϊκή-φιγούρα που παραδίδει τον νόμο (ή μάλλον ακριβέστερα παραδίδει την αρχή και το τέλος των πραγμάτων) δεν πιστεύω ότι έχει νόημα και ισχύ άλλο πια. Νομίζω ότι όλοι είμαστε συμμέτοχοι σε ένα είδος μουσικής εμπειρίας, το οποίο μπορεί να είναι κάτι περισσότερο ή κάτι λιγότερο από όσους εμπλέκονται στη σχέση, και έτσι ήταν πάντοτε. Και είναι τώρα, στον σημερινό κόσμο, που κάτι τέτοιο γίνεται εμφανές, καθώς οι παλαιού τύπου Τέχνες -που ήταν τόσο δικτατορικές και εξουσιαστικές από την πλευρά του συνθέτη/δημιουργού/συγγραφέα- αυτού του τύπου η Τέχνη δεν είναι τόσο αποτελεσματική στη σημερινή κοινωνία.

… Ο (Philip) Glass έχει εξηγήσει τον τρόπο που εκτιμά ότι ένα έργο Τέχνης (γενικά, αλλά ας μιλήσουμε για τη μουσική τώρα), κάθε σύνθεση δεν έχει ολοκληρωθεί έως ότου κάποιος την  ακούσει και είναι η ηχητική πρόσληψη από τον ακροατή που ολοκληρώνει τη σύνθεση. Έτσι, πράγματι δεν είναι ένα τελειωμένο πράγμα και φυσικά αυτό έχει σαν αποτέλεσμα ότι κάθε άτομο που το ακούει, και ας συμπεριλάβουμε αυτόν που το ερμηνεύει επίσης, καθένας που ακούει και καθένας που ερμηνεύει, αυτά τα άτομα ολοκληρώνουν το έργο με διαφορετικό τρόπο και το ολοκληρώνουν διαφορετικά σε διαφορετικές συνθήκες.

… Ξέρεις, υπάρχουν αυτές οι σχολές στο θέατρο, τύπου Στανισλάφσκι, με ηθοποιούς όπως ο Brando και ο Clint Eastwood, οι οποίοι δεν επαναλαμβάνονται κατά τη διάρκεια της πρόβας. Αυτοί οι τύποι δεν προβάρουν τα λόγια τους, ξέρεις τώρα, ‘Make my day; Make my day’. Δεν το κάνουν αυτό. Νομίζω ότι όλη η ιστορία είναι να βρεις κάποιου τύπου εσωτερική, θα τολμούσα να πω, Αλήθεια και εάν μπορέσεις και επιστρέψεις σε αυτό το σημείο, κάθε φορά που θα πηγαίνεις εκεί και θα δίνεις την ερμηνεία σου, οι ξεχωριστές λεπτομέρειες  θα διαφέρουν. Το μόνο πράγμα που θα μένει σταθερό θα είναι το μέρος από όπου επανέρχεσαι.

… Είχα παίξει ένα ακόμη μουσικό έργο του (John) Cage, τότε, έργο μουσικής δωματίου και ήταν ένα από εκείνα που είχε γράψει με χοντρό μολύβι ή μάλλον βούρτσα, και πολλές νότες ήταν επίτηδες ασαφείς. Το προσπάθησα λοιπόν, ήμουν και αρκετά νέος, πήγα και τον βρήκα και του λέω: ‘Κύριε Cage, τι νότα υποτίθεται ότι είναι αυτή;’ Δεν μπορούσα να το καταλάβω και αυτός είπε κάτι που, εκείνη την εποχή, με θύμωσε πάρα πολύ, αλλά έχει νόημα εάν το σκεφτείς λίγο παραπάνω. Είπε ‘Απλώς ακροάσου. Και μετά θα ξέρεις τι να κάνεις’

Αυτή η κουβέντα θα έπρεπε να βρίσκεται πάνω από την είσοδο κάθε μουσικού σχολείου! Είναι η πιο σημαντική συμβουλή που μπορείς να δώσεις σε ένα μουσικό και βέβαια, για μένα, ήταν πολύ εκνευριστικό τότε.  Ήθελα μόνο (απλώς) να μου πει ποια νότα ήταν αυτή που έπρεπε να παίξω.»

Περί αυτού πρόκειται: σε κάθε σεμινάριο, σε κάθε επίσκεψη σε Κοινότητα, σε κάθε ομιλία σε γονείς ή μαθητές, στην τάξη ή στο ιατρείο, λίγο πριν ξεκινήσουμε και καθώς αντικρίζω τα πρόσωπα που βρίσκονται γύρω μου, επιστρέφω όχι σε αυτά που πρέπει να πω αλλά  σε εκείνα που με έμαθαν πώς να δημιουργώ ένα τόπο συνάντησης και μάθησης από και με τους άλλους, πώς να ακούω εκείνα που λένε, όσα εννοούν και αυτά που δεν θέλουν να πουν και πώς να ταξιδεύω σε αυτά τα νερά, που κάθε φορά διαφέρουν στην ένταση και το ρυθμό, αλλά παραμένουν στην ουσία τα ίδια. Έτσι, ανεξάρτητα από το θέμα της συνάντησης (επικοινωνία και συγκρούσεις / σχέση γιατρού ασθενή / αυτοφροντίδα και χρήση ουσιών / φροντίδα της στοματικής υγείας των παιδιών / αγωγή στοματικής υγείας κλπ) και το αναγκαίο περιεχόμενο/παρτιτούρα/ρόλος που το χαρακτηρίζει (το οποίο μπορεί να κουβαλάω μαζί μου σε διαφάνειες), οδηγός μου είναι το πώς υπάρχω και όχι το πώς θα τα πω. Και αυτό, υποχρεωτικά, περιλαμβάνει και τους άλλους γύρω μου και τον τρόπο που αλληλοεπηρεαζόμαστε. Είναι δύσκολο να το εκφράσω, για αυτό έβαλα τον Bruce να τα πει.

Νομίζω ότι όλοι είμαστε performers, σχεδόν σε κάθε περίσταση και μάλιστα, πολλές φορές, αυτοσχεδιάζουμε. Είναι όμως η αυθεντικότητά μας (η οποία δεν γνωρίζω επακριβώς πώς αποκτάται) που χαρακτηρίζει τον τρόπο που υπάρχουμε και μας κάνει υποφερτούς και, εάν είμαστε τυχεροί, σημεία αναφοράς για τους άλλους.

Η ζωή, μάλλον, είναι αυτό το πείραμα-παιχνίδι που κάνει ο Bobby Mc Ferrin με το κοινό στο video που ακολουθεί.

Πόσο εύκολο είναι να δεχτείς όσα λέει ο Brian Eno  για το 77 Million Paintings και να τα μεταφέρεις στο πεδίο της εκπαίδευσης ή της υγείας, της πολιτικής και των σχέσεων σε τελική ανάλυση…;

Είναι δυνατόν να υπάρχουμε σε ένα ανοιχτό πλαίσιο, που αντέχει ερμηνείες και διαπιστώσεις αντιφατικές και, μερικές φορές, α-νόητες;  Από ό,τι φαίνεται εκεί υπάρχουμε και μέρος των δυσκολιών που αντιμετωπίζουμε είναι η έλλειψη παραδοχής του γεγονότος.

Γράφει ο Seth Godin: Είναι πολύ πιο εύκολο για έναν οργανισμό να αφομοιώσει νέες λέξεις/εκφράσεις από το να αλλάξει ουσιαστικά έστω και ένα πράγμα. Η πραγματική αλλαγή είναι μία άβολη κατάσταση. Εάν δεν υπάρχει αυτή η αίσθηση, τότε απλώς έχετε υιοθετήσει κάποιες νέες λέξεις.

Νομίζω ότι η μουσική του Eno, σε κάνει να αισθάνεσαι άβολα, βουτώντας σε διαρκώς στο εναλλασσόμενο συνεχές της ζωής.

Υ.Γ. Δεν υπάρχουν φαντάσματα. Μόνο απώλεια.

In the Heart of Darkness

Ζήτησα από 4 αγαπητούς φίλους να γράψουν ένα κείμενο με θέμα The Heart of Darkness. Κείμενα επέστρεψαν οι δύο, ο Ioudas και ο Stefan, το δε κείμενο του δεύτερου είναι στίχοι από ένα τραγούδι του Springsteen. Τα παραθέτω, μαζί με ένα τρίτο δικό μου, σχεδόν αυτούσια, καθώς το κείμενο του Ioudas έχει τρία μέρη και θα διαβάσετε το τελευταίο.

Stefan

They’re still racing out at the Trestles,
But that blood it never burned in her veins,
Now I hear she’s got a house up in Fairview,
And a style she’s trying to maintain.
Well, if she wants to see me,
You can tell her that I’m easily found,
Tell her there’s a spot out ‘neath Abram’s Bridge,
And tell her, there’s a darkness on the edge of town.

Everybody’s got a secret, Sonny,
Something that they just can’t face,
Some folks spend their whole lives trying to keep it,
They carry it with them every step that they take.
Till some day they just cut it loose
Cut it loose or let it drag ’em down,
Where no one asks any questions,
or looks too long in your face,
In the darkness on the edge of town.

Some folks are born into a good life,
Other folks get it anyway, anyhow,
I lost my money and I lost my wife,
Them things don’t seem to matter much to me now.
Tonight I’ll be on that hill ’cause I can’t stop,
I’ll be on that hill with everything I got,
Lives on the line where dreams are found and lost,
I’ll be there on time and I’ll pay the cost,
For wanting things that can only be found
In the darkness on the edge of town.

Ioudas

Ένα άδειο κέλυφος κι ο θυμός να ξεσκίζει ότι έχει απομείνει από το πρώην σαρκίο. Όπου «άδειο κέλυφος» η πρώην ζωή μας και «θυμός» τα τελευταία σκιρτήματα της αξιοπρέπειας και της περηφάνιας που διαθέτουμε.  Η γενιά στην οποία ανήκουμε έχει πλέον μόνο παρελθόν. Θα μνημονεύει παρά θα σχεδιάζει για το μέλλον της. Και τι μνήμες που διαθέτει! Χαμηλές πτήσεις, με κάποιες εξάρσεις εις ύψος και βάθος. Η καρδιά του σκότους ή η καρδιά του κτήνους, μας βρήκε στην καρδιά της ζωής μας, στα χρόνια που οι προηγούμενες  γενιές θεωρούσαν τα πλέον γόνιμα για να δημιουργήσουν και να αναπτυχθούν. Το ερώτημα που γεννάται, αυτό που εκκρεμεί πάνω από τα κεφάλια μας, είναι τι μέλλει γενέσθαι. Νομίζω πως η μόνη απάντηση που μπορώ να δώσω, είναι ότι θα στραφούμε προς έναν κόσμο εσωτερικό. Αφού πλέον δεν θα μπορούμε να θρέψουμε τις επιθυμίες μας για μια καλύτερη υλική ζωή θα στρέψουμε τα θέλω μας προς ό,τι «ψυχικό». Φιλίες, σχέσεις, συναισθήματα. Όλα αυτά που υποτιμούσαμε με τον ένα ή τον άλλο τρόπο – ακόμα και με αυτόν που εμφανιζόταν ως αέναη αναζήτηση και προβληματισμό επί των σχέσεων – θα γίνουν η σανίδα της σωτηρίας μας. Θα επανεκτιμήσουμε τη συντροφικότητα, την ανοχή στην προσωπικότητα και τις ιδιοτροπίες του Άλλου. Θα φύγουμε από το Εγώ και θα προχωρήσουμε στο Εμείς. Θα ωριμάσουμε, με λίγα λόγια. Ίσως όχι όπως νομίζαμε ότι θέλαμε, αλλά όπως μάθαμε να θέλουμε. Κι αυτό δεν θα γίνει αναίμακτα.

Dimitris

Καθώς κυλάει ο καιρός, δεν καταλαβαίνω πλέον τι συμβαίνει. Πράγμα καλό. Κάποτε νόμιζα ότι ήξερα και φούσκωνα από περηφάνια, καταθέτοντας δεξιά αριστερά τις διαπιστώσεις μου, γεμάτος στόμφο και απόλυτη σιγουριά για το βέβαιο των πραγμάτων. Έτσι είναι: only time shows πού βαδίζεις και πού πατάς. Και θα ήταν περίεργο να μην αναζητώ νόημα στο χάος και την ασυνεννοησία, να μην προσπαθώ να προβλέψω τα μελλούμενα, να προετοιμαστώ, να οργανώσω, να αντεπεξέλθω… Αυτό έμαθα από τα μικράτα μου, που λένε, και έτσι έφτασα ως εδώ. Βέβαια, στη λυτρωτική και φυσική διαδικασία της ανάπτυξης και ωρίμανσης του ανθρώπου, περιλαμβάνεται το στάδιο της αξιολόγησης εαυτού σε σχέση με τους Άλλους. Δηλαδή, υποχρεώνεσαι να απαντήσεις -συνήθως τις μικρές ώρες της ημέρας, με μεγάλο κόστος στο είδος και την ποιότητα του ύπνου- ερωτήματα όπως: τι έχω καταφέρει μέχρι σήμερα; Πώς έφτασα ως εδώ; Πόσους πήρα στο λαιμό μου; Πόσους κουβαλάω, ακόμη, στη πλάτη μου; Είμαι Μάγκας ή Δάγκας; Είμαι ευτυχισμένος, κάνω τους γύρω μου να νιώθουν  λίγο καλύτερα, τι σημαίνει καλύτερα και τι σημαίνει ευτυχισμένος; Πού πάμε από εδώ και πέρα; Με ακούει κανείς;

Μερικές διαπιστώσεις:

Υπάρχουν στιγμές που χρειάζεται να τρέξεις, συνήθως όμως το περπάτημα αρκεί.

Όσο περισσότερα γνωρίζω, τόσο μαθαίνω ότι το μυαλό μου χρειάζεται άδειασμα.

Όταν δεν καταλαβαίνω είναι η καλύτερη στιγμή να καταλάβω.

Εργάστηκα 20 περίπου χρόνια σαν οδοντίατρος στο ελεύθερο επάγγελμα. Εδώ και 18 μήνες απασχολούμαι στο Ε.Σ.Υ., φροντίζοντας κυρίως αυτό που λέμε κοινωνικά αποκλεισμένους (χρήστες, άπορους, μετανάστες κ.ά), ευαίσθητες ομάδες του πληθυσμού (ψυχικά ασθενείς, άτομα με σοβαρά προβλήματα υγείας κ.ά),  αλλά και άλλους, πολλούς, ανθρώπους που δεν είχαν την ευκαιρία και το χρόνο να μάθουν να φροντίζουν τον εαυτό τους όπως εγώ, δυσκολεμένοι άνθρωποι, με σκαμμένα πρόσωπα, ταλαιπωρημένα χέρια, καθαρό βλέμμα, ντυμένοι Αξιοπρέπεια και Σεβασμό. Και τώρα, αρχίζω σιγά σιγά να μαθαίνω και να κατανοώ. Να μην αποστρέφω το πρόσωπό μου σε άλλα ομορφότερα τοπία, αλλά να συνταξιδεύω με την υποτιθέμενα λιγότερο θεαματική πλευρά της ζωής. Και είναι μόνο η αρχή.

Σπούδασα, εδώ και έξω, Δημόσια Υγεία. Αυτό που οι περισσότεροι καταλαβαίνουν όταν ακούν ή διαβάζουν για τη Δημόσια Υγεία είναι τα Νοσοκομεία και η Δωρεάν περίθαλψη… Καμία σχέση. Με απλά λόγια, Δημόσια Υγεία είναι το πεδίο της ανθρώπινης δραστηριότητας που αφορά στην οργάνωση υπηρεσιών για την πρόληψη των νοσημάτων, την προστασία και προαγωγή της υγείας του πληθυσμού, την αύξηση του προσδόκιμου επιβίωσης και την βελτίωση της ποιότητας ζωής. Αυτό που γίνεται άμεσα κατανοητό, είναι ότι το πεδίο της Δημόσιας Υγείας στην Ελλάδα είναι ελάχιστα ανεπτυγμένο. Και δεν είναι πρόβλημα πόρων. Είναι θέμα πολιτικής: δεν ΜΑΣ ενδιαφέρει να επενδύσουμε στην προστασία της υγείας του πληθυσμού. Δηλαδή ημών και των παιδιών μας. Δεν ΜΑΣ ενδιαφέρει να οργανώσουμε τις υπηρεσίες υγείας με τέτοιο τρόπο ώστε να υπάρχει ίση πρόσβαση σε αυτές, να ωφελούμαστε ανεξαρτήτως ηλικίας, φύλου, εθνικότητας, κοινωνικής θέσης κ.ο.κ. Μοιάζει σχεδόν ανέκδοτο και που το γράφω… Είναι προτιμότερο να σπρώχνουμε χρήματα στους γιατρούς για θεραπεία, παρά να προσπαθούμε να φτιάξουμε ένα βιώσιμο περιβάλλον ζωής και ανάπτυξης. Από όλους για όλους. Χαχα. Αστείο, έτσι; Ναι. Ειδικά όταν συνειδητοποιείς, πως ό,τι έμαθες και πιστεύεις και προσπαθείς να πετύχεις, είναι ένα ακόμη ευχάριστο σκετς στο Αλ Τσαντίρι ή το Ράδιο Αρβύλα… Είναι, όντως, γλαφυρό να χρειάζεται να επιχειρηματολογήσεις για την αναγκαιότητα εφαρμογής επιστημονικά τεκμηριωμένων προγραμμάτων πρόληψης της υγείας στον πληθυσμό και να σε κοιτάνε σαν το κοροϊδάκι της δεσποινίδος.  Είναι πραγματικά υπέροχο, να αισθάνεσαι ότι δεν υπάρχει θέση για σένα στο Ε.Σ.Υ. γιατί απλώς δεν προβλέπεται κάτι τέτοιο στη μεταμοντέρνα κατάσταση της Ελλάδας, στο Εθνικό Σύστημα Ασθένειας, στο μαγαζάκι που στήθηκε αλλιώς και μεγάλωσε αλλιώτικα, στο μετά Δ.Ν.Τ. πανηγύρι όπου ο καθένας θα κοιτάει να μην του τη φορέσουν και θα βυθίζεται ολοένα περισσότερο στη κινούμενη άμμο της φοβισμένης ύπαρξης που κουβαλά.

Και επιστρέφουμε από εκεί που ξεκινήσαμε, την καρδιά τους σκότους. Το εντός βλέμμα, που παγώνει τα σωθικά και ρουφάει τον αέρα από τα πνευμόνια. Το σκοτάδι του φόβου, που απλώνεται τριγύρω και σε αγκαλιάζει τρυφερά, κλείνοντας στα δάκτυλά του όνειρα, προσδοκίες και απλές, ανθρώπινες επιθυμίες… λίγο λίγο, μέρα μέρα, πώς έφτασα εδώ; Και σωπαίνουν όλες οι φωνές που κάποτε ηχούσαν στο κεφάλι σου και τώρα ακούς μόνο την αγωνία από τα δελτία ειδήσεων, το θυμό στις στάσεις των λεωφορείων, το τέλος του μήνα που πλέον έρχεται λίγες μέρες νωρίτερα. Ο χρόνος, πράγματι, συστέλλεται, διαστέλλεται και πολλά άλλα, που στριμώχνονται μπροστά σου, καθώς σκύβεις το κεφάλι παραδομένος.

Πού είναι τώρα η φωνή της λογικής, του ανθρώπου που 400 χρόνια πριν έλεγε, σε πείσμα των άλλων, ‘… και όμως γυρίζει’;

Πού είναι τώρα η φωνή της αλληλεγγύης, όταν χρειάστηκε να μοιραστείς ένα πιάτο φαΐ και την ίδια φέτα ψωμί;

Πού είναι τώρα η φωνή του θάρρους, καθώς στέκεσαι πίσω από τα κάγκελα την ώρα που οι ερπύστριες σχεδόν σε ακουμπάνε και γαντζώνεσαι λυσσασμένα σε ό,τι βρεις για να μην κάνεις βήμα πίσω;

Πού είναι τώρα η φωνή της αγάπης, η αγαπημένη σου φωνή, που ψιθυρίζει τρυφερά ότι όλα θα πάνε καλά;

Καθώς περνάει ο καιρός, δεν καταλαβαίνω πλέον τι συμβαίνει. Ξέρω όμως τι πρέπει να κάνω.

Κοινωνική αδικία vs Νοσογονιδιώματος

Στην Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία (ένθετο ‘Ε’, 25-01-09), δημοσιεύθηκε συνέντευξη του κοινωνικού επιδημιολόγου Richard Wilkinson, με τον τίτλο «Η κοινωνική αδικία βλάπτει σοβαρά την υγεία». Την Τετάρτη 28/01, αναρτήθηκε στο e-tipos.com, είδηση με τίτλο «Ο νέος ‘χάρτης’ των ασθενειών».

Ακολουθεί απόσπασμα από την συνέντευξη, ενώ την είδηση για την σημασία του γονιδιώματος μπορείτε να την αναζητήσετε εδώ. [Δύο  άρθρα για την σχέση στοματικής υγείας και κοινωνικών ανισοτήτων είναι: Petersen PE: Sociobehavioral factorsin dental caries- international perspectives. Community Dent. Oral Epidimiol. 2005 Aug;33(4):274-9 και Watt R., Sheiham A.: Inequalitiesin oral health- a review of the evidenceand recommendations for action. BDJ 1999 Jul 10;187(1):6-12]

«Για την σχέση υγείας και κοινωνικών ανισοτήτων, το ’60 και ’70, πολλοί έδιναν μια δαρβινιστική εξήγηση στο φαινόμενο. Έλεγαν ότι οι ανισότητες είναι παράγωγα μιας φυσικής επιλογής, μέσω της οποίας οι υγιείς ανέβαιναν τη σκάλα της κοινωνικής ιεραρχίας, ενώ όσοι είχαν προβλήματα υγείας έπεφταν κοινωνικά στον πάτο…

Πολλοί λένε ότι η εθνική κουλτούρα κάθε χώρας επηρεάζει τα επίπεδα των κοινωνικών ανισοτήτων της, αλλά υποψιάζομαι ότι οι ανισότητες είναι εκείνες που γεννάνε τις διαφορετικές κουλτούρες και όχι το αντίστροφο…

Είμαστε, λοιπόν, ικανοί για το καλύτερο και για το χειρότερο. Το τι κάνουμε τελικά έχει σχέση με το κοινωνικό περιβάλλον μέσα στο οποίο βρισκόμαστε. Και η ανισότητα είναι ένα περιβαλλοντικό κίνητρο, ένα έναυσμα για το ποιες κοινωνικές στρατηγικές θα χρησιμοποιήσουμε. Ζούμε σε μια κοινωνία στην οποία μοιραζόμαστε αυτά που έχουμε μεταξύ μας ή ζούμε σε μια κοινωνία στην οποία χρειάζεται να μαχόμαστε για το καθετί που μπορούμε να αρπάξουμε;…

Στην Αγγλία πολλοί πήραν και δεύτερο δάνειο για να αγοράσουν αυτοκίνητο και άλλα αγαθά. Αυτό αποδεικνύει μέρος της πίεσης για κατανάλωση, η οποία είναι αυξημένη λόγω του ότι υπάρχει μεγαλύτερος ανταγωνισμός για status –ένα status κατανάλωσης. Σε μια άνιση κοινωνία, αν έχεις δευτεροκλασάτα αγαθά, είσαι ένας πολίτης δεύτερης κατηγορίας. Η ψυχολογία έχει να επιδείξει κάποια πολύ ενδιαφέροντα πειράματα για το πώς οι άνθρωποι ανταποκρίνονται στο stress… Κάποιος, λοιπόν, εξέτασε όλες αυτές τις σχετικές μελέτες, περίπου 200, για να βρει ποιοι τύποι άγχους αυξάνουν πιο αξιόπιστα τα επίπεδα της κορτιζόνης μας. Και βρήκε ότι είναι η λεγόμενη ‘απειλή της κοινωνικής εκτίμησης’, το ότι δηλαδή οι άνθρωποι κρίνουν την επίδοσή σου και τον χώρο στον οποίο κινείσαι, το αν αφήνεις μετέωρο τον εαυτό σου, αν έχεις κάποια κακή επίδοση, αν κάνεις κάποια βλακεία και εκτεθείς…Αυτού του είδους οι καταστάσεις είναι οι πιο σημαντικές πηγές άγχους για την κοινωνία μας. Και, φυσικά, οι ανισότητες αυξάνουν τα επίπεδα της ‘απειλής κοινωνικής εκτίμησης’. Κρίνουμε ο ένας τον άλλον και η αξιολόγησή μας σχετίζεται ολοένα και περισσότερο με την θέση των γύρω μας στην κοινωνική ιεραρχία. Είσαι κάποιος σημαντικός, κάποιος που αξίζει την προσοχή μου και τον σεβασμό μου; Ή δεν πιάνεις μία, οπότε μπορώ να σε αγνοήσω;…

Αν είσαι αγχωμένος 20 λεπτά ή μία ώρα, αυτό δεν έχει καμία συνέπεια για την υγεία σου. Αν αυτό, όμως, συνεχιστεί για μέρες, βδομάδες και μήνες, το ανοσοποιητικό σου σύστημα χάνει τον έλεγχό του και το καρδιαγγειακό σου σύστημα υποφέρει, άρα είσαι πολύ πιο εκτεθειμένος σε σοβαρούς κινδύνους για την υγεία σου… Και το άγχος μάς επηρεάζει με δύο τρόπους. Ο ένας είναι αυτός που ήδη περιέγραψα. Ο άλλος έχει να κάνει με το γεγονός ότι για να αντιμετωπίσουμε το stress πίνουμε περισσότερο, καπνίζουμε περισσότερο, καταναλώνουμε περισσότερο. Τρώμε για να ανακουφιστούμε. Εφαρμόζουμε όλων των ειδών τις μεθόδους για να αυτοϊαθούμε. Μπορεί να είναι ένα μικρότερο κομμάτι της όλης εικόνας, αλλά είναι μέρος της. Οπότε υπάρχουν άμεσες συνέπειες του άγχους στις αντιδράσεις της συμπεριφοράς μας σε αυτό, κάτι που εξηγεί γιατί οι σχετικές με την υγεία συμπεριφορές έχουν ένα κοινωνικό συστατικό…

Σε κοινωνίες με μεγάλη ανισότητα, οι άνθρωποι όλων των εισοδηματικών αποχρώσεων τα πάνε άσχημα στον τομέα της υγείας. Οι συνέπειες είναι πιο σοβαρές στην βάση, αλλά φαίνεται ότι διαπερνούν και το μεγαλύτερο ποσοστό του πληθυσμού της συγκεκριμένης χώρας. Οπότε, ακόμη και οι άνθρωποι της μεσαίας τάξης σε μια κοινωνία άνιση θα έχουν πιο σύντομη ζωή, θα είναι πιο εύκολο να γίνουν υπέρβαροι, τα παιδιά τους θα είναι πιο πιθανό να μπλέξουν με τα ναρκωτικά και τη βία και να τα πάνε άσχημα στο σχολείο… Βασικά, αυτό για το οποίο μιλάμε εδώ είναι μια γενική κοινωνική δυσλειτουργία, με όλων των ειδών τα αποτελέσματα. Παράγοντες όπως οι εφηβικές εγκυμοσύνες, το επίπεδο της εγκληματικότητας, το προσδόκιμο όριο ζωής κ.λ.π. συνδέονται απόλυτα με το πόσο άνιση είναι μια κοινωνία και επηρεάζουν όλο το κοινωνικό φάσμα –και όχι μόνο τους φτωχούς.»

Σε πρώτη ανάγνωση, οι δύο προσεγγίσεις -για την υγεία και την ασθένεια- μοιάζουν αλληλοαποκλειόμενες. Με μια πιο προσεκτική ματιά, διαπιστώνουμε ότι είναι μάλλον συμπληρωματικές. Σκέφτομαι, όμως, ότι εάν μάχεσαι την κοινωνική αδικία μπορεί και να κάνεις πρόληψη της υγείας, της δικής σου ή τρίτων. How about that? 🙂

Το τυφλό μου σημείο [Η ζωή: οδηγίες χρήσεως]

«Το λευκό μπαστούνι, είναι το τεχνικό βοήθημα που χρησιμοποιούν τα άτομα με πρόβλημα όρασης για να εντοπίζουν και να αποφεύγουν τα εμπόδια στην πορεία τους, στην προσπάθεια τους να κινούνται μόνοι, ανεξάρτητοι και με ασφάλεια.
Δεν βλέπω, βλέπεις όμως εσύ: Θέλεις να με βοηθήσεις;
Τότε, διάβασε τα παρακάτω και να ξέρεις πως αν κάτι θυμάσαι απ’ αυτά όταν κάπου, κάποτε, τυχαία ή για κάποιο λόγο με συναντήσεις, θα με κάνεις να νιώσω άνετα, δίνοντας μου αυτό ακριβώς που χρειάζομαι.
Όταν με συναντήσεις μπορείς να με βοηθήσεις αν θυμηθείς τα παρακάτω:
1. Μόνο εμείς οι τυφλοί κρατάμε λευκό μπαστούνι και αυτό για να περπατάμε με ασφάλεια, όχι για να ξεχωρίζουμε, να παίζουμε, να μας δείχνουν ή να ζητιανεύουμε.
2. Είμαι ένας συνηθισμένος άνθρωπος αλλά τυφλός.. Μη με μεταχειρίζεσαι σαν παιδάκι. Μεγαλώνω, παίζω, τρέχω, διαβάζω, γράφω, σπουδάζω, δουλεύω,
παθιάζομαι, κλαίω, γελάω, ερωτεύομαι, θυμώνω, «σερφάρω», κάνω chat,όπως ΕΣΥ!
3. Πιο εύκολα θα περπατήσω μαζί σου, παρά με το μπαστούνι ή με το σκύλο μου. Όμως, μη με πιάνεις από τον ώμο ή απ’το μπράτσο. άσε με να πιάσω εγώ το δικό σου μπράτσο: Έτσι θα νιώθω (=θα ξέρω) πότε σταματάς, πότε στρίβεις, πότε ανεβαίνεις ή κατεβαίνεις..
4. Μη ρωτάς τον συνοδό μου: «Πώς τον λένε;», «Τι θέλει να ψωνίσει;», «Ποιο φαγητό του αρέσει;», «Που θέλει να πάει;», «Πώς γράφει και διαβάζει;», «Πώς μπορεί;»,. Ρώτησε εμένα, ξέρω και εγώ να σου απαντήσω! Χρησιμοποίησε τον κανονικό τόνο της φωνής σου, όπως μιλάς στους άλλους μίλα και σε εμένα.
5. Μην αποφεύγεις τις λέξεις «βλέπω», «κοιτάζω», «τυφλός» κλπ., τις
μεταχειρίζομαι και εγώ. Βλέπω με τα χέρια μου: βλέπω για μένα= αγγίζω,
ακούω, μυρίζω, καταλαβαίνω, αισθάνομαι.
6. Σύστησε με στους άλλους, ακόμη και στα παιδιά. Θέλω να γνωρίσω ποιος
είναι στην τάξη ή στο δωμάτιο μαζί μου. Μίλησε μου όταν μπαίνεις. Πες μου πως φεύγεις: με φέρνεις σε μεγάλη αμηχανία αν μ’ αφήνεις να μιλάω με κάποιον που δεν είναι κοντά μου.
7. Οδήγησε το χέρι μου σε μια καρέκλα. Πες μου που είναι η πόρτα στο
δωμάτιο, το αποχωρητήριο, το παράθυρο κλπ. Και αν υπάρχουν εμπόδια ή
πράγματα στο πάτωμα. Δε θέλω να κάνω ζημιές, γιατί μπορώ να μην κάνω ζημιές.
8. Βοήθησε με διακριτικά στο τραπέζι και πες μου για το φαγητό στο πιάτο μου. Χρησιμοποίησε το πιάτο μου σαν «ρολόι» και πες μου σε ποια «ώρα» είναι το κάθε είδος του φαγητού μου, π.χ «Το κρέας σου είναι στο Έξι». Κοίτα το ποτήρι μου να είναι δίπλα στο πιάτο μου και πες μου αν είναι στο δεξί ή στο αριστερό μου χέρι, για να το.»δω» και εγώ όταν το χρειαστώ.
9. Μου αρέσουν οι αθλητικές εκδηλώσεις, το θέατρο και ο κινηματογράφος, φτάνει να με βοηθάς να καταλαβαίνω τι γίνεται διαβάζοντας/ περιγράφοντας μου όσα δεν μπορώ να δω.
10. Μου αρέσουν οι εκδρομές και τα πάρτι. Πάρε με στην παρέα σου και γνώρισε με στους καλεσμένους σου.
11. Ξέρω να συμπεριφέρομαι. Αν υστερώ σε κάτι βοήθησε με. Δε θέλω τον οίκτο σου αλλά τη φιλία σου! Μη μιλάς για τη «θαυματουργό αντίληψη» των τυφλών. Μην ξεχνάς ότι όσα έμαθα είναι αποτέλεσμα σκληρής προσπάθειας και εργασίας.
12. Αν είσαι περίεργος θα μιλήσω μαζί σου για το πρόβλημα μου αλλά όχι μόνο γι’ αυτό, γιατί για μένα είναι μια παλιά ιστορία! Έχω τόσα άλλα ενδιαφέροντα, χόμπι και απορίες όπως και εσύ!
Δώσε τώρα άλλα δύο λεπτά απ’ τον χρόνο σου και προώθησε αυτό το email στους γνωστούς σου, στους φίλους σου. Σε δύο λεπτά, ενημερώνεις σωστά, για μια ζωή!!!
Για παραπάνω πληροφορίες, απορίες, σχόλια, κουβέντα, στείλε μου ένα email στο evavgoul@otenet.gr <http://gr.mc236.mail.yahoo.com/mc/compose?to=evavgoul@otenet.gr> και πες μου, ότι θες. Μη διστάσεις, μη ντραπείς και ας μην γνωριζόμαστε. Αν μάθεις κάνεις την αρχή! Και η αρχή είναι το ήμισυ του παντός!!!
Βαγγέλης Αυγουλάς
3οετής φοιτητής της Νομικής Σχολής Αθηνών,
Μέλος της Διεθνούς οργάνωσης για νέους με προβλήματα όρασης VIEWS (Visually Impaired Education and Work Support)
Μέλος της Επιτροπής Νεολαίας του Πανελληνίου Συνδέσμου Τυφλών.»

Το πρόγραμμα στις Κοινότητες (g)

Για το έτος 2007-08 είχε προγραμματιστεί η υλοποίηση του προγράμματος από την ομάδα των Εθελοντών Οδοντιάτρων, οι οποίοι είχαν εκπαιδευτεί σε προγούμενες φάσεις της παρέμβασης. Για τον σκοπό αυτό έγιναν μία σειρά από συναντήσεις, προκειμένου να σχεδιαστεί ένας οδηγός επισκέψεων στις Κοινότητες, να συμφωνηθεί η μεθοδολογία για την προσέγγιση της ομάδς-στόχου και να οριστούν ομάδες και δραστηριότητες. Σε αυτή την φάση του προγράμματος αποφασίστηκε η ελάχιστη συμμετοχή των παλαιότερων μελών της ομάδας (Ελένη και Δημήτρης), έτσι ώστε τα νέα μέλη να αναλάβουν το μεγαλύτερο μέρος της υλοποίησης και να αποκτήσουν ανάλογες εμπειρίες.

Παράλληλα, ξεκίνησε συνεργασία με το τμήμα γραφιστικής της Κοινότητας ΔΙΑΒΑΣΗ, για την δημιουργία φυλλαδίου με τον τίτλο Οδηγός για την Στοματική Υγεία , το οποίο πρόκειται να εκδοθεί από τον Οδοντιατρικό Σύλλογο Αττικής και θα δίνεται στα μέλη των Κοινοτήτων ως ενημερωτικό υλικό.

Το καλοκαίρι του 2008 ο απολογισμός για τις επισκέψεις στις Κοινότητες ήταν: Τμήμα Απεξάρτησης Τοξικομανών 18ΑΝΩ (Μιχ. Βόδα), ΔΙΑΒΑΣΗ (Κέντρο Ενημέρωσης) και Τμήμα Εφήβων Κέντρο Ημέρας 18ΑΝΩ. Δηλαδή, σε σχέση με τις προηγούμενες χρονιές, παρατηρήθηκε απώλεια επισκέψεων σε Κοινότητες περίπου στο 60%.

Σε συναντήσεις και συζητήσεις που έγιναν με τα μέλη της ομάδας των Εθελοντών Οδοντιάτρων, αναφέρθηκαν μία σειρά από δυσκολίες που συνάντησαν στην προσπάθειά τους να υλοποίησουν το πρόγραμμα:

• Δυσκολία επικοινωνίας με το προσωπικό των Κοινοτήτων
• Αδυναμία συννενόησης για την επίτευξη συνάντησης
• Νέα πρόσωπα στους υπεύθυνους των Κοινοτήτων, οι οποίοι δεν γνώριζαν λεπτομέρειες για το πρόγραμμα και ήταν επιφυλακτικοί στην συνεργασία
• Έλλειψη χρόνου στο πρόγραμμα των Κοινοτήτων, εξαιτίας άλλων δράσεων, γεγονός που δεν επέτρεπε την επίσκεψη των οδοντιάτρων και την υλοποίηση του προγράμματος αγωγής υγείας
• Φόρτος εργασίας, για τα μέλη της ομάδας των οδοντιάτρων
• Περιορισμένη επικοινωνία μεταξύ των οδοντιάτρων, για την οργάνωση δράσεων και την ανάληψη αρμοδιοτήτων
• Άλλα ζητήματα

Τα προβλήματα αυτά, είχαν παρουσιαστεί -και αντιμετωπιστεί- σε παλαιότερες φάσεις του προγράμματος. Επιπλέον, ο αριθμός της ομάδας των οδοντιάτρων που είχε αναλάβει την υλοποίηση της παρέμβασης σε αυτή την φάση, ήταν μεγαλύτερος από άλλες φορές (7 άτομα έναντι 2, σε προηγούμενα έτη).

Έχοντας αυτά κατά νου, μπορούν να γίνουν ορισμένες παρατηρήσεις για την φετινή χρονιά.

• Τα ζητήματα ηγεσίας είναι πολύ σημαντικά και δεν πρέπει να υποβαθμίζονται. Η ανάγκη εμψύχωσης και καθοδήγησης μπορεί να είναι πιο σημαντική από μία πολύ καλή θεωρητική και πρακτική προετοιμασία και χρειάζεται να υπάρχει ετοιμότητα για χρήσιμες αλλαγές και διευθετήσεις. Η αυτο-οργάνωση και η ανάληψη πρωτοβουλιών μπορεί να είναι η ευκταία κατάσταση, πρέπει όμως να πληρούνται και οι ανάλογες συνθήκες που θα τις υποστηρίξουν (χρόνος, ωριμότητα, προσδοκίες, κίνητρα)
• Η συμμετοχή σε παρόμοιες ομάδες απαιτεί πάντοτε το κάτι παραπάνω από αυτόν/η που δεσμεύεται στην διεργασία. Τούτο μπορεί να σημαίνει περισσότερο διαθέσιμο χρόνο, μεγαλύτερη υπομονή, επαναπροσδιορισμό προταιρεοτήτων, διάβασμα και προετοιμασία, συμμετοχή σε ομαδική εργασία, συνεργασία σε αντίξοες συνθήκες και θυσίες σε διάφορα επίπεδα, κάποιες φορές μικρότερης και κάποιες άλλες μεγαλύτερης σημασίας. Ίσως να χρειάζεται μία εσωτερική (προσωπική) φλόγα, η οποία θα κρατάει το ενδιαφέρον ζωντανό και την αντίσταση στις δυσκολίες όρθια.
• Το πρόγραμμα στις Κοινότητες, όπως και πολλά άλλα παρόμοιου τύπου προγράμματα, είναι μία εθελοντική προσπάθεια με μοναδικό αντάλλαγμα, για όσους συμμετέχουν, την ικανοποίηση βαθύτερων προσωπικών αναγκών, οι οποίες δύσκολα προσδιορίζονται και εκφράζονται. Σε κάθε περίπτωση, όμως, η αναγνώριση των προσπαθειών και των αποτελεσμάτων της εργασίας των εθελοντών αλλά και η συνειδητοποίηση, από όλους τους εμπλεκόμενους φορείς (Σύλλογοι, Ομοσπονδίες, Θεραπευτικές Κοινότητες, Δήμοι κ.ά) ότι τέτοιες προσπάθειες χρειάζονται υποστήριξη, με κάθε δόκιμο και δημιουργικό τρόπο, είναι ίσως το αναγκαίο οξυγόνο που απαιτείται για την επιβίωση παρόμοιων παρεμβάσεων.

«Πρέπει ολοένα να βυθίζομαι στα νερά της αμφιβολίας. Από το λάθος πρέπει κάποιος να ξεκινάει και να φέρνει στο φως την αλήθεια που κρύβει μέσα του» L.Wittgenstein Γλώσσα, μαγεία, τελετουργία. Εκδόσεις Καρδαμίτσα, 1990.

Καλό Φθινόπωρο

Αγωγή Υγείας και τηλεόραση

Μετά από ένα μεγάλο διάστημα απουσίας, επιστροφή με ένα video (φαίνεται πως έχουν πέραση τον τελευταίο καιρό) από τηλεοπτική εκπομπή στην οποία εμφανίστηκα, πριν από 10 μήνες περίπου. Για να ξεκινήσουμε χαλαρά και όμορφα…

Πόσο χαλαρά όμως μπορεί να είναι τα πράγματα όταν κολυμπάμε στην ηλιθιότητα, την επιδειξιομανία, την υπερβολή και την απουσία μέτρου; Παράδειγμα/Ερώτηση προς τον Ηγέτη: κατηγορείται μέλος της ομάδας σου (κυβέρνησης, κόμματος, σχηματισμού, όπως θες πέστο) ότι η συμβία του δραστηριοποείται επιχειρηματικώς, ως μη όφειλε, εκμεταλλευόμενη την θέση, τις γνωριμίες και  την ισχύ του συζύγου. Τι απαντάς; Παλιότερα θα έλεγες: και εσείς τα ίδια και χειρότερα κάνατε…! Όχι τώρα όμως. Τώρα μπορείς να υποτιμήσεις την νοημοσύνη όλων όσων σε ακούν (δίχως να ιδρώνει το αυτί σου, με δήθεν αυστηρό ύφος μοντέρνου πατερούλη) υποστηρίζοντας ότι  απόψεις -όπως αυτές των κατήγορων της ομάδας σου- είναι μεσαιωνικές και προσβλητικές για την θέση της γυναίκας στην σύγχρονη κοινωνία. Ερώτηση: εάν το θέμα αφορούσε τον σύζυγο μίας υπουργού σου (αλήθεια πόσες τέτοιες έχεις;), τι θα έλεγες τότε;

Ποιος είναι το αφεντικό;

«Η ώρα είναι μία προσφορά της εταιρείας…»

«Η εκπομπή ήταν μία προσφορά του…»

Λίγο πριν τις ειδήσεις των εννιά, σε κρατικό τηλεοπτικό κανάλι, εμφανίζεται ένα ηλεκτρονικό ρολόι και, στο κάτω μέρος της οθόνης, ο λογότυπος κάποιας τράπεζας (δεν έχει σημασία ποιας).

Πού βρισκόμαστε και πώς φτάσαμε ως εδώ; Το βέβαιο είναι πως είμαστε οι στόχοι των διαφημιστικών εταιρειών και, κατά προέκταση, των προϊόντων που αυτές προωθούν: αυτοκίνητα, εξωτικές διακοπές, δάνεια, οδοντόκρεμες, ό,τι χωράει σε είκοσι δευτερόλεπτα τηλεοπτικού ή ραδιοφωνικού χρόνου και απαιτεί την προσοχή μας. Επιπλέον, αν σκεφτούμε το είδος των εκπομπών που πλαισιώνουν τις διαφημίσεις, κατανοούμε ότι αυτό που συμβαίνει είναι αρκετά περίπλοκο και ιδιαίτερα σύνθετο φαινόμενο, που δεν περιορίζεται στο μέσο (τηλεόραση, ραδιόφωνο, τύπος κ.λ.π.) και ενδεχομένως προσδιορίζει μέρος του τρόπου που ζούμε και υπάρχουμε. Τι κακό υπάρχει σε αυτό, μπορεί να αναρωτηθεί κάποιος/α και τι σχέση έχει με αυτό το blog;

Αρχικά, η δημόσια τηλεόραση οφείλει να μην προβάλει μηνύματα που σχετίζονται με την προώθηση προϊόντων, οιουδήποτε τύπου, καθώς χρηματοδοτείται από τον κρατικό προϋπολογισμό και, το σημαντικότερο, η βασική της λειτουργία σχετίζεται με την αντικειμενική ενημέρωση και την πνευματική καλλιέργεια των πολιτών της χώρας. Με τα ιδιωτικά κανάλια δεν υπάρχει πρόβλημα (παρά μόνο με τον μεγάλο αριθμό τους): είναι εμπορικές επιχειρήσεις και, συνήθως, υπάρχουν για να εξυπηρετούν τα συμφέροντα των εταιρειών στις οποίες ανήκουν. Τα πράγματα, βέβαια, είναι τελείως διαφορετικά για την δημόσια τηλεόραση, φαίνεται όμως πως έχουμε αποδεχθεί το ασυμβίβαστο του πράγματος και τις συνέπειες που αυτό έχει, ιδιαίτερα σε ένα βαθύτερο κοινωνικό και πολιτικό επίπεδο.

Στην ουσία τώρα. Κυρίαρχα θέματα, για την αγωγή και προαγωγή της υγείας του πληθυσμού, είναι εκείνα που αφορούν

• τις συμπεριφορές που σχετίζονται με την υγεία (όπως το κάπνισμα, η κατανάλωση αλκοόλ, οι διατροφικές συνήθειες, η σωματική άσκηση κ.ά),
• το stress και το άγχος,
• την αυτοεικόνα/αυτοφροντίδα του σώματος

και τον τρόπο που αυτά τα ζητήματα σχετίζονται με την πρόληψη της ασθένειας και την διατήρηση της υγείας. Ας στοχαστούμε λίγο: πόσο επηρεάζεται η υγεία μας από τις διαφημίσεις και τον πολιτισμό της κατανάλωσης που, από ό,τι φαίνεται, κυριαρχεί όπου και να ρίξουμε το βλέμμα μας; Με ποιον τρόπο καθορίζει την καθημερινότητά μας ο συγκεκριμένος τρόπος ζωής και πως συνδέεται με την διατήρηση ή μη της υγείας μας; Μας προστατεύει από ή μας εκεθέτει στους παράγοντες κινδύνου; Είναι η «καθιστική ζωή» ευθύνη του ατόμου ή αποτέλεσμα του μοντέλου ανάπτυξης που υφίσταται (και σε αυτή την περίπτωση ποιος είναι ο αποτελεσματικός τρόπος προαγωγής της υγείας); Ο τρόπος που διακεδάζουμε είναι «υγιεινός»; Διασκεδάζουμε πραγματικά ή ακολουθούμε το ρεύμα; Είναι κάποιος/α υγιής όταν δυσκολεύεται να αποπληρώσει τις δόσεις των δανείων του/της; Πόσο υγιεινή είναι η Σαββατιάτικη έξοδος με την οικογένεια σε κάποια αλυσίδα εστατορίων έτοιμου φαγητού; Ακόμη πιο πέρα: είναι ασφαλής η χρήση των κινητών τηλεφώνων και τι επιδράσεις έχει η ακτινοβολία στον οργανισμό ενός νέου ατόμου; Πώς εξασφαλίζεται η υγιεινή, η ασφάλεια και η ποιότητα των τροφίμων; Τι μπορεί να σημαίνει, σε αυτό το πλαίσιο, ο όρος προαγωγή της υγείας;

Το ζητούμενο, εδώ, δεν είναι η κινδυνολογία. Ούτε η παραίτηση. Αντίθετα: όσο καλύτερα κατανοούμε το περιβάλλον που υπάρχουμε, τόσο περισσότερο αυξάνονται οι πιθανότητες να το αλλάξουμε. Εάν μας ενδιαφέρει. Και εάν μας επιτρέπει το αφεντικό.

Τι κάνουμε (2)

Η κεντρική δραστηριότητα του προγράμματος έχει παραμείνει η ίδια, σε όλες της φάσεις υλοποίησης της παρέμβασης: ένα σεμινάριο αγωγής στοματικής υγείας, διάρκειας 90΄ περίπου. Μέσα σε αυτόν τον χρόνο, γίνεται προσπάθεια να παρουσιαστούν ορισμένα βασικά ζητήματα σχετικά με τα νοσήματα του στόματος, την φροντίδα της στοματικής υγείας και την επισκεψιμότητα στο οδοντιατρείο. Για τον σκοπό αυτό, χρησιμοποιούνται διάφορα εκπαιδευτικά μέσα (διαφάνειες/slights, εκμαγεία μεμονωμένων δοντιών και επίδειξης, πίνακες κ.ά.) και εκπαιδευτικές τεχνικές (εισήγηση, ερωτήσεις-απαντήσεις, συζήτηση/διάλογος, καταιγισμός ιδεών, εργασία σε μικρές ομάδες κ.ά).

Βέβαια, θα μπορούσε κάποιος/α να αναρωτηθεί: τι προλαβαίνετε να πείτε σε μιάμιση ώρα;/ πόσο θεωρητική και βαρετή μπορεί να είναι η παρουσίαση;/ πόσο συμμετέχουν τα άτομα της ομάδας-στόχου;/ υπάρχει χρόνος για να εκφραστούν απορίες ή/και προσωπικές απόψεις;/ τελικά, πόσο ενδιαφέρον μπορεί να έχει μία συζήτηση για την υγεία του στόματος, όταν ένα άτομο έχει πιο σοβαρά ζητήματα να αντιμετωπίσει στην ζωή του/της;

Κρίσιμα ερωτήματα.

Και είναι δύσκολο να δοθεί απάντηση, με ένα γραμμικό και μονοδιάστατο τρόπο.

Πράγματι, μιάμιση ώρα είναι πολύ λίγος χρόνος για να αναλυθούν τα θέματα που αφορούν την υγεία του στόματος, πολύ δε περισσότερο να αναμένουμε αλλαγή συμπεριφοράς. Φαίνεται, όμως, ότι όσο διαρκεί το σεμινάριο αναπτύσσονται σχέσεις και δημιουργείται κλίμα εμπιστοσύνης (όχι πάντοτε, είναι η αλήθεια), μεταξύ των οδοντιάτρων και των ατόμων της ομάδας-στόχου, γεγονός απαραίτητο για την εξασφάλιση ανοικτής και εποικοδομητικής επικοινωνίας.

Η μονότονη παρουσίαση διαφανειών και οδηγιών, σχετικά με την φροντίδα της υγείας του στόματος, είναι η μεγαλύτερη παγίδα στην οποία, με μεγάλη ευκολία, πέφτουμε στην προσπάθειά μας να προσεγγίσουμε τα άτομα που παρακολουθούν. Εξοικειωμένοι/ες με την ορολογία και την επιστημονική γνώση του θέματος, αγχωμένοι/ες να προλάβουμε να πούμε όσο το δυνατόν περισσότερα στον λίγο χρόνο που έχουμε, με εφόδια τις «αγαπημένες» διαφάνειες και ό,τι άλλο υλικό υπάρχει στην διάθεσή μας, βουτάμε να κολυμπήσουμε, ξεχνώντας ότι σε αυτή την διαδικασία συμμετέχουν και κάποια άλλα άτομα, τα οποία, συνήθως, παρακολουθούν βουβά, περιμένοντας πότε θα τους δοθεί η ευκαιρία να κάνουν μία ερώτηση ή να εκφράσουν κάποια απορία. Από την άλλη πλευρά, φάνηκε πως τα άτομα που παρακολούθησαν το σεμινάριο εκτίμησαν τις αναλυτικές παρουσιάσεις, όσο πολύπλοκες ή/και δυσνόητες να ήταν, ιδιαίτερα όταν αφορούσαν ερωτήματα που εκείνοι/ες είχαν ήδη θέσει. Η χρήση φωτογραφιών και η επίδειξη με εκμαγεία, βοηθούσε πολύ σε αυτές τις περιπτώσεις.

Το ζήτημα της συμμετοχής είναι κεφαλαιώδες, όχι μόνο για το παρόν πρόγραμμα αλλά και για τις περισσότερες εκπαιδευτικές διαδικασίες [χώρια η σημασία που μπορεί να έχει για το ευρύτερο περιβάλλον που δραστηριοποιούμαστε (οικογένεια, εργασία, κοινότητα, πολιτική κ.ά)]. Αυτό που αναδύθηκε ως κρίσιμο στοιχείο, για την πραγματοποίηση ενός συμμετοχικού σεμιναρίου, ήταν αφενός η κατανόηση και αποδοχή, εκ μέρους των οδοντιάτρων, της σημασίας της ισότιμης και ανοικτής επικοινωνίας ως κύριο συστατικό της εκπαιδευτικής διαδικασίας και, αφετέρου, η δέσμευσή τους στην υιοθέτηση των εκπαιδευτικών τεχνικών που ευνοούν την δραστηριοποίηση των συμμετεχόντων. Με αυτό σαν βάση, έγινε εφικτό (όχι πάντοτε με ευκολία, καθώς it takes two to tango) να εκφραστούν απόψεις, να ακουστούν ιστορίες και να διερευνηθούν προσωπικές εκτιμήσεις, των συμμετεχόντων, για την κατάσταση της στοματικής υγείας τους, έτσι ώστε να διευκολυνθούν στην διευκρίνιση και κατανόηση κρίσιμων ζητημάτων, σχετικά με την αυτοφροντίδα της υγείας.

Υπάρχει μία παλιά (τι άλλο θα μπορούσε να είναι άλλωστε…;) κινέζικη παροιμία, που είναι κάπως έτσι: εάν θέλεις να βοηθήσεις έναν πεινασμένο, μάθε τον να ψαρεύει. Στην περίπτωσή μας φάνηκε ότι, με άξονα το σεμινάριο, δόθηκε η ευκαιρία να γίνει κάτι παραπάνω από «…μία συζήτηση για τα δόντια». Όλοι όσοι συμμετείχαν, οδοντίατροι και μη, περιπλανήθηκαν σε ένα νέο τοπίο, όπου λέξεις όπως υγεία, φροντίδα, φθορά, μάθηση, ανάγκη, ταξίδι και πολλές άλλες, αποκτούσαν νόημα και υπόσταση μέσα από την προσπάθεια για συν-αντίληψη και αλληλο-κατανόηση. Ο πλούτος αυτής της εμπειρίας, τουλάχιστον για την Ομάδα των εθελοντών οδοντιάτρων, αποτέλεσε και αποτελεί το καύσιμο υλικό, για την συνέχιση της προσπάθειας.

Το Πρόγραμμα στις Κοινότητες (f)

Η τέταρτη φάση του προγράμματος, η οποία διήρκησε ένα έτος (2006-2007), μπορεί να περιγραφεί ως περίοδος διεύρυνσης και ενδυνάμωσης της Ομάδας των εθελοντών οδοντιάτρων. Έτσι, μετά από σχετική πρόσκληση, δέκα συνάδελφοι και συναδέλφισσες δήλωσαν συμμετοχή για την Ομάδα και, μέσα στο έτος, έγινε προσπάθεια να εξοικειωθούν με το αντικείμενο και τον σκοπό του προγράμματος, όπως επίσης να «δοκιμαστούν», με την παρουσία τους, στις Κοινότητες. Έγιναν, λοιπόν, 3 δίωρα σεμινάρια, όπου αναλύθηκαν οι στόχοι του προγράμματος, συζητήθηκαν οι τεχνικές προσέγγισης των μελών των Κοινοτήτων και απαντήθηκαν απορίες σχετικά με τις επισκέψεις στις Κοινότητες. Επίσης, δόθηκαν, στα μέλη της Ομάδας, σημειώσεις καθώς και ενδεικτική βιβλιογραφία, σχετικά με τα χαρακτηριστικά του προγράμματος. Σε ένα από τα σεμινάρια ήταν προσκεκλημένοι ένας εκπρόσωπος από το Κέντρο Θεραπείας Εξαρτημένων Ατόμων (ΚΕΘΕΑ) και ένας οδοντίατρος που εργάζεται με άτομα που κάνουν χρήση ουσιών (ΟΚΑΝΑ). Η εκπαίδευση των οδοντιάτρων περιλάμβανε, ακόμη, συμμετοχή στις επισκέψεις στις Θεραπευτικές Κοινότητες, προκειμένου, οι οδοντίατροι, να παρακολουθήσουν την μεθοδολογία που ακολουθείται και να διατυπώσουν απορίες και παρατηρήσεις. Τέλος, πραγματοποιήθηκαν δύο επιπλέον συναντήσεις μεταξύ των υπεύθυνων του προγράμματος και των μελών της Ομάδας, έτσι ώστε να προσδιοριστεί ο ρόλος και το είδος της συμμετοχής του/της κάθε οδοντιάτρου. Σε μία από αυτές τις συναντήσεις ήταν παρών ο πρόεδρος του ΟΣΑ κ. Κατσίκης, όπου και δόθηκαν στους οδοντιάτρους πιστοποιητικά συμμετοχής.

Δύο ήταν οι άξονες που κινήθηκε η εκπαιδευτική διαδικασία: αφενός η εξοικείωση των οδοντιάτρων στα θέματα επικοινωνίας με την ομάδα-στόχο και αφετέρου η δημιουργία κοινής γλώσσας/ βιωμάτων και η ανάπτυξη δεσμών, μεταξύ των μελών της ομάδας, έτσι ώστε να αποτελούν ένα ομοιογενές, κατά το δυνατόν, σύνολο. Οι οδοντίατροι/μέλη της ομάδας, πρόκειται να αναλάβουν την υλοποίηση του προγράμματος την ερχόμενη χρονιά και, ως εκ τούτου, είναι απαραίτητο να υπάρχει ενιαία αντιμετώπιση- η οποία θα εκφράζει τις βασικές αρχές της παρέμβασης αλλά και τις προσδοκίες του Συλλόγου- σε σχέση με τους στόχους του προγράμματος.

Σε αυτή την φάση του προγράμματος, η οποία υλοποιήθηκε για άλλη μία φορά σε συνεργασία με την ΑΙΜ, έγιναν επισκέψεις στις εξής Κοινότητες: Κλειστό Πρόγραμμα Γυναικών 18ΑΝΩ, Τμήμα Απεξάρτησης Τοξικομανών 18ΑΝΩ ΨΝΑ (Μιχ.Βόδα), ΔΙΑΒΑΣΗ (Κέντρο Ενημέρωσης), Τμήμα Εφήβων Κέντρο Ημέρας 18ΑΝΩ, Θεραπευτική Κοινότητα Εφήβων ΕΞΑΝΤΑΣ, Τμήμα Απεξάρτησης Τοξικομανών 18ΑΝΩ ΨΝΑ (Ιεράς Οδού), Θεραπευτικό Πρόγραμμα ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ, Ανοικτό Θεραπευτικό Πρόγραμμα Εφήβων ΣΤΡΟΦΗ και συνολικά συμμετείχαν 200 άτομα.

Σε αντίθεση με τις προηγούμενες χρονιές δεν δόθηκαν ερωτηματολόγια (αρχικά και αξιολόγησης) στα μέλη των Κοινοτήτων. Αυτή την φορά κρίθηκε σκόπιμο να δοθούν ερωτηματολόγια αξιολόγησης του προγράμματος, στο προσωπικό των Κοινοτήτων, όπως και έγινε.

(Μέλη της Ομάδας των οδοντιάτρων που συμμετείχαν σε αυτήν την φάση του προγράμματος, ήταν οι: Βουτσινά Βαρβάρα, Γκλεζάκου Ρένια, Γούλα Κωνσταντίνα, Ευμορφιάδης Κώστας, Ζεμπή Δέσποινα, Καραγιάννης Θεόδωρος, Κέντρου Βίκυ, Κωνσταντοπούλου Ελένη, Λυροπούλου Μπέτυ, Μητρόπουλος Νίκος, Παπανικολάου Ξένια, Πούλος Γιάννης, Χατζήκα Αθανασία)

Το Πρόγραμμα στις Κοινότητες (e)

Η τρίτη φάση του προγράμματος, η οποία διήρκησε ένα έτος (2005-2006), διαφοροποιήθηκε, σε σχέση με την προηγούμενη, σε δύο σημεία:

• Δόθηκε βαρύτητα στην αγωγή για την στοματική υγεία των ατόμων της κεντρικής ομάδας-στόχου, περιορίζοντας τις δράσεις που αφορούσαν τις δύο άλλες ομάδες.
• Επίσης, πραγματοποιήθηκε έλεγχος της στοματικής υγείας των ατόμων της κεντρικής ομάδας-στόχου, σε ένα περιορισμένο αριθμό Κοινοτήτων, με την συνεργασία της ΑΙΜ μέσω της Κινητής Οδοντιατρικής Μονάδας και του υλικού για την φροντίδα της στοματικής υγείας (οδοντόβουρτσες και οδοντόκρεμες) που παρείχε.

Γενικά, έγινε προσπάθεια να απαντηθούν ανάγκες της ομάδας-στόχου, όπως αυτές καταγράφηκαν από την Ομάδα των οδοντιάτρων, στην προηγούμενη φάση του προγράμματος. Επίσης, άρχισε να ανδεικνύεται ο πολύπλευρος ρόλος του προσωπικού των Κοινοτήτων και, όπου αυτό ήταν δυνατόν, επιδιώχθηκε μία πιο στενή συνεργασία.

Σε αυτή την φάση του προγράμματος, έγιναν επιπλέον επισκέψεις σε Κοινότητες, πέραν των αντίστοιχων της προηγούμενης χρονιάς. Έτσι, από τον Οκτώμβριο του 2005 έως και τον Ιούνιο του 2006 η παρέμβαση υλοποίηθηκε και στους χώρους των Κοινοτήτων: ΔΙΑΒΑΣΗ (Κέντρο Ενημέρωσης), Τμήμα Εφήβων Κέντρο Ημέρας 18ΑΝΩ, Θεραπευτική Κοινότητα Εφήβων ΕΞΑΝΤΑΣ, Τμήμα Απεξάρτησης Τοξικομανών 18ΑΝΩ ΨΝΑ (Ιεράς Οδού) και ο αριθμός των ατόμων που συμμετείχαν αυξήθηκε στα 250.

(Μέλη της Ομάδας των οδοντιάτρων που υλοποίησαν την παρέμβαση, σε αυτήν την φάση του προγράμματος, ήταν οι: Ευμορφιάδης Κώστας, Ζεμπή Δέσποινα, Μελισσουργού Καίτη και Κωνσταντοπούλου Ελένη)

Το Πρόγραμμα στις Κοινότητες (d)

Η δεύτερη φάση του προγράμματος, η οποία ένα διήρκησε ένα έτος (2004-2005), μπορεί να περιγραφεί ως περίοδος πιλοτικής υλοποίησης της παρέμβασης. Σε πρώτο στάδιο, τον Σεπτέμβριο του 2004, δημιουργήθηκε η Ομάδα των οδοντιάτρων που επρόκειτο να εφαρμόσουν το πρόγραμμα. Η Ομάδα στελεχώθηκε από 4 οδοντίατρους εκ των οποίων οι δύο ανέλαβαν, μαζί με τον Συντονιστή, την ευθύνη των επισκέψεων και της παρουσίασης του σεμιναρίου στις Κοινότητες. Σε αρχικό στάδιο, πραγματοποιήθηκαν 6 συναντήσεις της Ομάδας με τον Συντονιστή κατά τις οποίες συζητήθηκαν θέματα όπως: χαρακτηριστικά της ομάδας-στόχου, βασικές αρχές αγωγής και προαγωγής της υγείας, θέματα επικοινωνίας και εκπαιδευτικών τεχνικών, ζητήματα κατανομής αρμοδιοτήτων (αριθμός Κοινοτήτων κλπ), οργάνωσης της παρέμβασης και του σεμιναρίου (δομή , τεχνικές, εκπαιδευτικά μέσα κλπ). Παράλληλα, δόθηκε στα μέλη της Ομάδας μία σειρά σημειώσεων, οι οποίες συνόψιζαν τα ζητήματα που είχαν συζητηθεί στις συναντήσεις. Έγινε προσπάθεια, οι οδοντίατροι της Ομάδας, να εξοικειωθούν με το εκπαιδευτικό υλικό του σεμιναρίου (διαφάνειες), τις ιδιαιτερότητες του πλαισίου που επρόκειτο να πραγματοποιηθεί η παρέμβαση, το ύφος και τις απαιτούμενες τεχνικές εμψύχωσης και ευαισθητοποίησης που θα χρειαζόταν να αξιοποιήσουν έτσι ώστε, ανεξάρτητα από τους ομιλητές, η βασική δομή του σεμιναρίου να παραμείνει αδιατάρακτη.

Το δεύτερο στάδιο αφορούσε τις επισκέψεις στις Κοινότητες. Συνολικά πραγματοποιήθηκαν, από τον Νοέμβριο του 2004 έως και τον Μάιο του 2005, επισκέψεις σε έξι Κοινότητες [Θεραπευτικό Πρόγραμμα ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ, Ανοικτό Θεραπευτικό Πρόγραμμα ΔΙΑΒΑΣΗ (Πρωινή και Βραδυνή κοινότητα), Ανοικτό Θεραπευτικό Πρόγραμμα Εφήβων ΣΤΡΟΦΗ, Κοινότητα Επανένταξης 18ΑΝΩ, Θεραπευτικό Πρόγραμμα ΝΟΣΤΟΣ] και ο αριθμός των ατόμων που συμμετείχαν ήταν 216. Κατά την διάρκεια της εφαρμογής της παρέμβασης, ακολουθήθηκε η εξής διαδικασία:

• <!–[if !supportLists]–> Αρχική τηλεφωνική επικοινωνία με τις Κοινότητες, όπου γινόταν συνεννόηση για την πρώτη επίσκεψη στον χώρο που θα υλοποιηθεί το πρόγραμμα
• <!–[if !supportLists]–><!–[endif]–> Πρώτη επίσκεψη στις Κοινότητες, όπου οι οδοντίατροι γνωρίστηκαν με τους υπεύθυνους των Κοινοτήτων αλλά και με τα άτομα της ομάδας-στόχου. Η πρώτη επαφή των οδοντιάτρων με τις Κοινότητες ήταν ιδιαίτερα σημαντική, καθώς είχαν την ευκαιρία να εξοικειωθούν με το χώρο όπου επρόκειτο να πραγματοποιηθεί το σεμινάριο αλλά και να εγκαθιδρύσουν μία σχέση εμπιστοσύνης και συνεργασίας με τα άτομα στις κοινότητες (υπεύθυνοι, μέλη ομάδων κλπ). Σε αυτή την επίσκεψη αναλύονταν οι ιδιαιτερότητες κάθε κοινότητας (ανοικτό/ κλειστό πρόγραμμα, σύνθεση του πληθυσμού κ.ά.) και γινόταν μία πρώτη καταγραφή εκείνων των ζητημάτων που απασχολούσαν τα άτομα της ομάδας-στόχου, με σκοπό να συζητηθούν κατά την διάρκεια της εκδήλωσης.
  
• <!–[if !supportLists]–> Δεύτερη τηλεφωνική επικοινωνία (όπου χρειάστηκε) προκειμένου να καθοριστεί η ημερομηνία πραγματοποίησης του σεμιναρίου
• <!–[if !supportLists]–> Ημέρα πραγματοποίησης του σεμιναρίου. Πριν από την έναρξη του σεμιναρίου δίνονταν προς συμπλήρωση, στα μέλη των Κοινοτήτων, ερωτηματολόγια (Αρχικό Ερωτηματολόγιο). Οι βασικοί ομιλητές της εκδήλωσης ήταν δύο, με την βοήθεια μίας επιπλέον οδοντιάτρου που είχε αναλάβει την επίδειξη των τεχνικών του βουρτσίσματος. Ως εποπτικό υλικό χρησιμοποιήθηκαν ένας ηλεκτρονικός υπολογιστής (πρόγραμμα Power Point, για την προβολή των διαφανειών) καθώς και ένα εκμαγείο δοντιών, για την επίδειξη του βουρτσίσματος. Με την ολοκλήρωση του σεμιναρίου οι συμμετέχοντες ενημερώνονταν ότι, σε συγκεκριμένο χρονικό διάστημα, θα πραγματοποιηθεί μία ακόμη επίσκεψη, προκειμένου να δοθεί το ερωτηματολόγιο αξιολόγησης και να γίνει μία, μικρής διάρκειας, συζήτηση. Στο τέλος κάθε συνάντησης δίνονταν στους συμμετέχοντες μία οδοντόβουρτσα και μία οδοντόκρεμα.
• <!–[if !supportLists]–> <!–[endif]–>Τελευταία επίσκεψη στις Κοινότητες, όπου συμπληρώνονταν τα ερωτηματολόγια (Ερωτηματολόγιο Αξιολόγησης) και γινόταν συζήτηση με τα άτομα της ομάδας-στόχου. Σε αυτή την συνάντηση, οι οδοντίατροι διερευνούσαν την επίδραση της παρέμβασης στα μέλη των κοινοτήτων, ιδιαίτερα σε σχέση με την αυτοφροντίδα (βούρτσισμα κλπ) και την επισκεψιμότητα στο οδοντιατρείο.

Καθόλη την διάρκεια της υλοποίησης της παρέμβασης, δόθηκε προτεραιότητα στις ιδιαιτερότητες της κάθε κοινότητας, ειδικότερα σε ζητήματα χρόνου (διάρκεια του σεμιναρίου, ώρες επισκέψεων κ.ά), αναγκών των μελών (δραστηριότητες κ.ά) και χώρου (αίθουσες κ.ά).

Το τρίτο στάδιο της φάσης της πιλοτικής υλοποίησης του προγράμματος, αφορούσε την πραγματοποίηση ενημερωτικού σεμιναρίου στο προσωπικό των Κοινοτήτων, το οποίο δεν έγινε, λόγω περιορισμένου ενδιαφέροντος της συγκεκριμένης ομάδας, σχετικά με τους στόχους του σεμιναρίου. Επίσης, δημοσιεύθηκε άρθρο¹ το οποίο περιγράφει τις δύο πρώτες φάσεις του προγράμματος και δημιουργήθηκε οπτικοαουστικό υλικό (DVD) με το ίδιο θέμα, το οποίο μπορεί κάποιος/α να το προμηθευτεί από τα γραφεία του ΟΣΑ.

(Μέλη της Ομάδας των οδοντιάτρων που υλοποίησαν την παρέμβαση, σε αυτήν την φάση του προγράμματος, ήταν οι: Δρυ Παναγιώτα, Μακρή Κατερίνα, Μελισσουργού Καίτη και Κωνσταντοπούλου Ελένη)

1. Δημητριάδης Δ. «Πιλοτικό Πρόγραμμα Προαγωγής της Στοματικής Υγείας στις Θεραπευτικές Κοινότητες/ Κοινότητες Απεξάρτησης», Το Περιοδικό του Ο.Σ.Α., 65: 16-19, 2005

Το Πρόγραμμα στις Κοινότητες (c)

Ποιοι χρειάζεται να είναι οι στόχοι του προγράμματος;

Σε σχέση με την κεντρική ομάδα-στόχο, οι στόχοι του προγράμματος δεν επρόκειτο να διαφέρουν από τις βασικές αρχές πρόληψης της στοματικής υγείας, δηλαδή:

· την εξοικίωση των ατόμων στις βασικές αιτίες εμφάνισης των σπουδαιότερων νοσημάτων τους στόματος (τερηδόνα, ουλίτιδα, καρκίνος) και την πρόληψή τους

· την ευαισθητοποίηση των ατόμων στην σημασία των τακτικών επισκέψεων στο οδοντιατρείο και στην δημιουργία μίας ισότιμης και λειτουργικής θεραπευτικής σχέσης

Ιδιαίτερη έμφαση, όμως, δόθηκε στην σπουδαιότητα της αυτο-φροντίδας της στοματικής υγείας, ως βασικό στοιχείο στην πραγματοποίηση των προαναφερθέντων στόχων. Η βελτίωση της στοματικής υγείας, η κατανόηση της αιτιολογίας των νοσημάτων του στόματος και τα σχετικά μειονεκτήματα της οδοντιατρικής θεραπείας σε συνδυασμό με το υψηλό κόστος της οδοντιατρικής φροντίδας αποτέλεσαν ισχυρά κριτήρια για την επικέντρωση στην αυτο-φροντίδα, έτσι ώστε να αναβαθμιστεί η σπουδαιότητα της στοματικής υγείας, να τονιστεί η εμπιστοσύνη στις προσωπικές δυνατότητες και να δημιουργηθούν ευκαιρίες για την υιοθέτηση περισσότερο υγιεινών προτύπων ζωής¹.

Σε σχέση με τις δύο άλλες ομάδες, για το θεραπευτικό προσωπικό των Κοινοτήτων στόχος θα ήταν η κατανόηση της συμπλοκότητας των προβλημάτων στοματικής υγείας των ατόμων της κεντρικής ομάδας-στόχου και η διερεύνηση τρόπων υποστήριξης, προς την κατεύθυνση της πρόληψης και φροντίδας της στοματικής υγείας, της παραπάνω ομάδας. Ο στόχος, για την οδοντιατρική κοινότητα, θα ήταν η ευαισθητοποίηση στις ανάγκες των ατόμων που αποτελούν την κεντρική ομάδα-στόχο και στις ιδιαιτερότητες που έχει η φροντίδα της στοματικής τους υγείας.

Ποια μεθοδολογία θα υιοθετηθεί;

Για τον σχεδιασμό του προγράμματος προαγωγής της στοματικής υγείας στις Θεραπευτικές Κοινότητες/ Δομές Απεξάρτησης επιλέχθηκε το ABC Planning Model². Η επιλογή των τεχνικών και των μεθόδων, που επρόκειτο να αξιοποιηθούν στην εφαρμογή του προγράμματος, βασίστηκε, σε σημαντικό βαθμό, στο Εκπαιδευτικό Μοντέλο Προαγωγής της Υγείας (Education Model) ³ και στην θεωρία της Μετασχηματίζουσας Μάθησης⁴.

Οι βασικές δραστηριότητες του προγράμματος, στην πιλοτική φάση υλοποίησης, επρόκειτο να είναι: δημιουργία ερωτηματολογίων (Αρχικού και Αξιολόγησης) για να δοθούν, προς συμπλήρωση, στα άτομα της κεντρικής ομάδας-στόχου, ένα σεμινάριο αγωγής στοματικής υγείας στην κεντρική ομάδα-στόχο, ένα ενημερωτικό σεμινάριο- σχετικά με την φιλοσοφία του προγράμματος- στο θεραπευτικό προσωπικό των Κοινοτήτων και η προώθηση των αποτελεσμάτων της παρέμβασης (μέσα από την αρθογραφία σε σχετικά περιοδικά, τις επιστημονικές ανακοινώσεις και την παραγωγή οπτικοαουστικού υλικού) στην οδοντιατρική κοινότητα.

Ποιοι/ες πρόκειται να υλοποιήσουν το πρόγραμμα;

Οι οδοντίατροι, που θα μπορούσαν να υλοποιήσουν το πρόγραμμα, θα επιλέγονταν από την «δεξαμενή» των Εθελοντών Οδοντιάτρων του Οδοντιατρικού Συλλόγου Αττικής, δηλαδή θα ήταν άτομα με εμπειρία στην εφαρμογή προγραμμάτων πρόληψης της στοματικής υγείας, όπως επίσης εκπαιδευμένοι/ες στην αγωγή υγείας μέσα από σεμινάρια του ΟΣΑ ή της ΕΟΟ.

Τι επιπλέον γνώσεις και δεξιότητες χρειάζεται να έχουν τα άτομα που θα υλοποιήσουν το πρόγραμμα;

Εκτός των βασικών γνώσεων σχετικά με την αγωγή και την πρόληψη της στοματικής υγείας, οι οδοντίατροι που θα συμμετείχαν στο πρόγραμμα θα ήταν χρήσιμο να έχουν κάποιες γνώσεις σε ζητήματα λειτουργίας ομάδων, να είναι εξοικιωμένοι/ες με την εκπαίδευση ενηλίκων σε θέματα υγείας και να είναι διατεθημένοι/ες να καλλιεργήσουν κάποιες επικοινωνιακές δεξιότητες που θα τους/τις βοηθήσουν στην υλοποίηση της παρέμβασης.

Ποιοι άλλοι παράγοντες/ζητήματα/αιτήματα/ερωτήσεις χρειάζεται να ληφθούν υπόψη, για την αρτιότερη προετοιμασία του προγράμματος;

Πόσο έτοιμοι είμαστε για την εφαρμογή της παρέμβασης;/ Με ποιον τρόπο αξιολογείται μία τέτοια προσπάθεια;/ Πόσο εύκολο είναι να συντονισθεί το πρόγραμμα (επισκέψεις, συναντήσεις με τους/τις εθελοντές/ οργάνωση και υλοποίηση της παρέμβασης); / Ποιες μπορεί να είναι οι προοπτικές του;/ Μήπως θα ήταν καλύτερο απλώς να γινόταν μία προσπάθεια βελτίωσης της κατάστασης της στοματικής υγείας, παρά η αγωγή για την στοματική υγεία;/ Με ποιους τρόπους μπορεί να καταγραφεί η εμπειρία των συμμετεχόντων στην υλοποίηση του προγράμματος;/ Ποιες προσωπικές ανάγκες μπορεί να απαντώνται από την συμμετοχή σε ένα τέτοιο πρόγραμμα;

[Συμβολή στην ολοκλήρωση της φάσης της προετοιμασίας του προγράμματος είχαν οι: Μάτσα Κατερίνα (Ψυχίατρος, Υπεύθυνη Θεραπευτικού Προγράμματος 18ΑΝΩ), Τσιμπουκλή Άννα (Υπεύθυνη Τομέα Εκπαίδευσης, ΚΕΘΕΑ), Θεοφανίδου Ιωάννα (Οδοντίατρος, Κέντρο Πολλαπλής Παρέμβασης ΚΕ.ΘΕ.Α.) και Λαζαρής Μιχάλης (Οδοντίατρος, ΟΚΑΝΑ)].

1. WHO. Guidelines for self care in oral health. World Health Organization, Regional Office for Europe, Copenhagen (1988)

2. De Vries H. Planning and evaluating health promotion. In “Evaluating Health Promotion” by Scott D., Weston R. (edit.) Stanley Thornes (Publishers) Ltd., United Kingdom (1998)

3. Weston R. Intertextuality: the current historical context of health promotion, cancer prevention and evaluation. In “Evaluating Health Promotion” by Scott D., Weston R. (edit.) Stanley Thornes (Publishers) Ltd. United Kingdom (1998)

4. Mesirow J. Transformative dimensions of adult learning. Jossey-Bass, San Francisco, United States (1991)

Το Πρόγραμμα στις Κοινότητες (b)

Υπάρχει προηγούμενη εμπειρία και αν ναι, τι μπορούμε να διδαχτούμε από αυτήν;

Η αναδρομή στην βιβλιογραφία, αλλά και οι συζητήσεις με τους φορείς που προαναφέρθησαν, έδειξαν πως δεν υπάρχει καταγραφή κάποιου οργανωμένου προγράμματος προαγωγής της στοματικής υγείας σε Θεραπευτικές Κοινότητες, στην Ελλάδα ή στο εξωτερικό. Έτσι, αποφασίστηκε η υλοποίηση του προγράματος, την πρώτη χρονιά τουλάχιστον, να έχει χαρακτήρα πιλοτικό, δηλαδή να στοχεύει κυρίως στην καταγραφή των παραγόντων που επηρεάζουν την εφαρμογή του- τις δυσκολίες, τα εμπόδια, τα θετικά στοιχεία, τις πετυχημένες συνεργασίες και κάθε άλλο στοιχείο που μπορεί να είναι χρήσιμο σε μελλοντική πραγματοποίηση της παρέμβασης. (Κατά την επίσκεψη στις Κοινότητες, στην φάση της πιλοτικής υλοποίησης, έγινε γνωστό ότι σε ορισμένες Δομές, ένα με δύο έτη πριν, είχε γίνει αγωγή στοματικής υγείας από ομάδα οδοντιάτρων, η οποία συνεργαζόταν με τους Γιατρούς του Κόσμου)

Ποια είναι τα χαρακτηριστικά και οι ιδιαιτερότητες της ομάδας-στόχου;

Είναι γεγονός ότι τα άτομα που κάνουν χρήση ουσιών (ιδιαίτερα ηρωίνης) αντιμετωπίζουν σοβαρά προβλήματα στοματικής υγείας (απώλειες δοντιών, εκτεταμένες τερηδόνες, περιοδοντίτιδες, χρόνιες ουλίτιδες και άλλες βλάβες των μαλακών ιστών του στόματος κ.ά) τα οποία επιδεινώνονται με την αύξηση της ηλικίας (δηλαδή την μακροχρόνια χρήση). Επίσης, είναι οροθετικοί/ ές, σε υψηλά ποσοστά, για τους ιούς της ηπατίτηδας Β και C, καθώς και για τον ιό ΗΙV (σε μικρότερο αριθμό ατόμων)^1-3. Επιπλέον, άτομα που κάνουν χρόνια χρήση ουσιών, εμφανίζουν, πολύ συχνά, σοβαρά προβλήματα υγείας, προβλήματα και δυσκολίες συμπεριφοράς, βιώνουν τον κοινωνικό αποκλεισμό και συναντούν σοβαρά εμπόδια στην επανένταξή τους στις συνηθισμένες κοινωνικές δραστηριότητες (εργασία, εκπαίδευση κλπ)^4-12. Η εφαρμογή, λοιπόν, του προγράμματος προαγωγής της στοματικής υγείας σε έναν πληθυσμό, με σοβαρά προβλήματα υγείας του στόματος και μεγάλες ανάγκες αποκατάστασης, που αντιμετωπίζει το φάσμα της ανεργίας και οικονομικής δυσπραγίας, στο πλαίσιο των υψηλά αμοιβομένων υπηρεσιών της οδοντιατρικής φροντίδας, υπήρχε ο κίνδυνος να μην απαντούσε στις ανάγκες των ατόμων της ομάδας-στόχου, περιορίζοντας την αποτελεσματικότητά του αποκλειστικά στο θεωρητικό πεδίο. Βέβαια, το γεγονός ότι τα άτομα, μέσα στις Κοινότητες, βρίσκονται ήδη σε μία διαδικασία επαναπροσδιορισμού και αξιολόγησης της ταυτότητάς τους, αποτελεί ένα ιδαίτερα θετικό στοιχείο καθώς θα μπορούν πιο εύκολα να αφομοιώσουν νέες πληροφορίες και δεδομένα, σχετικά με την υγεία τους.

Ποιοι φορείς σχετίζονται με την ομάδα-στόχο και πόσο εύκολη είναι η συνεργασία με κάθε έναν από αυτούς;

Στην Ελλάδα υπάρχουν πολλοί φορείς οι οποίοι δραστηριοποιούνται στα ζητήματα της χρήσης ουσιών (πρόληψη, θεραπεία, επανένταξη κ.ά.), σημαντικότεροι των οποίων είναι το Πρόγραμμα 18ΑΝΩ (Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Αθήνας), το Κέντρο Θεραπείας Εξαρτημένων Ατόμων (ΚΕΘΕΑ) και ο Οργανισμός Κατά των Ναρκωτικών (ΟΚΑΝΑ) . Σε αυτή την φάση του προγράμματος έγινε προσπάθεια προσέγγισης των δύο πρώτων, με βασικά κριτήρια την πολύχρονη εμπειρία και οργάνωση, των προαναφερθέντων μονάδων, στην λειτουργία προγραμμάτων απεξάρτησης και την αναγκαιότητα για περιορισμένο αριθμό Κοινοτήτων (έως επτά), στις οποίες θα πραγματοποιούνταν οι παρεμβάσεις. Η συνεργασία και στις δύο περιπτώσεις, από την πρώτη στιγμή, ήταν άψογη: ανταλλάχθηκαν σημαντικές πληροφορίες, οι οποίες αποδείχθηκαν πολύτιμες κατά την εφαρμογή του προγράμματος ενώ, παράλληλα, τέθηκαν οι βάσεις για μία δημιουργική συνεργασία στο μέλλον.

1. Molendijk B., Ter Horst G., Kasbergen M., Truin G., Mulder J. Dental health in Dutch drug addicts. Community Dentistry and Oral Epidemiology 1996; 24: 117-119

2. Angelillo I., Grasso G., Sagliocco G., Villari P., D’ Errico M. Dental health in a group of drug addicts in Italy. Community Dentistry and Oral Epidemiology 1991; 19: 36 -37

3. Scheutz F. Dental health in a group of drug addicts attending an addiction clinic. Community Dentistry and Oral Epidemiology 1984; 12: 23-28

4. Tistas A., Ferguson M. Impact of opioid use on dentistry. Australian Dental Journal 2002; 47 (2): 94-98

5. Sheridan J., Aggleton M., Carson T. Dental health and access to dental treatment: a comparison of drug users and non-drug users attending community pharmacies. British Dental Journal 2001; 191 (8): 453-457

6. Bullock K. Dental care of patients with substance abuse. Dental Clinics of North America 1999; 43 (3): 513-526

7. Milosevic A., Agrawal N., Readfearn P., Mair L. The occurrence of toothwear in users of Ecstasy. Community Dentistry and Oral Epidemiology 1999; 27: 283-287

8. Μάτσα Κ. Ψάξαμε για ανθρώπους και βρήκαμε σκιές… Εκδόσεις Άγρα, Αθήνα (2001)

9. ΚΕΤΗΕΑ. Sociodemographic characteristics and patterns of use of clients who contacted KETHEA’S counseling centers in 1997. KETHEA, Therapy Center for Dependent Individuals, Athens, Greece (1998)

10. Poulopoulos C., Tsiboukli A. Socio-demographic differences, patterns of use and drop-out from Greek drug-free treatment programs. Drugs: education, prevention and policy 1999; 6 (1): 99-110

11. Fakiolas N., Styliaras G., Moula K. De-addicted persons and social exclusion. In “Dimension of Social Exclusion in Greece, Volume 1” National Centre of Social Research, Athens, Greece (1996)

12. Tsili S. Drug addicts and social exclusion. In “Dimension of Social Exclusion in Greece, Volume 2” National Centre of Social Research, Athens, Greece (1996)

Το Πρόγραμμα στις Κοινότητες (a)

Ήταν τον Σεπτέμβριο του 2003, όταν το Προεδρείο του Ο.Σ.Α. σε συνεννόηση με τους Τοπικούς Συντονιστές του Προγράμματος «Προαγωγής της Στοματικής Υγείας του Ελληνικού Πληθυσμού» [που διοργανώθηκε από την Ε.Ο.Ο. με την χορηγία της Colgate] αποφάσισε, στα πλαίσια της παραπάνω συνεργασίας, να υλοποιήσει ένα πρόγραμμα Προαγωγής της Στοματικής Υγείας στις Θεραπευτικές Κοινότητες που περιλαμβάνονται στα όρια δράσης του Συλλόγου.

Η πρώτη φάση του προγράμματος, η οποία διήρκησε ένα έτος (2003-2004), μπορεί να περιγραφεί ως περίοδος προετοιμασίας. Σε αυτή την χρονική περίοδο, έγινε προσπάθεια διερεύνησης και προσδιορισμού του πλαισίου μέσα στο οποίο επρόκειτο να υλοποιηθεί η παρέμβαση. Έτσι, χρειάστηκε να απαντηθούν μία σειρά από ερωτήματα, προκειμένου να υπάρξει μία, όσο το δυνατόν, πληρέστερη και καθαρή καταγραφή του πεδίου. Τα ερωτήματα αυτά ήταν:

Σε ποιους απευθύνεται το πρόγραμμα (ποια είναι η ομάδα-στόχος);

Στα προγράμματα προαγωγής της υγείας, στόχος είναι η ευαισθητοποίηση της κοινότητας στα ζητήματα της υγείας και στην πρόληψη της ασθένειας. Όπου, ως κοινότητα εννοείται το ευρύτερο σύνολο των κοινωνικών ομάδων που, κάθε φορά, χρειάζεται να ενεργοποιηθεί προς την κατεύθυνση της αποτελεσματικής συμμετοχής και της ανάπτυξης δεξιοτήτων για την λήψη αποφάσεων και την βελτίωση της υγείας. Για παράδειγμα, ένα πρόγραμμα προαγωγής της στοματικής υγείας στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση, θα έχει ως ομάδα-στόχο όχι μόνο τον μαθητικό πληθυσμό αλλά και το εκπαιδευτικό προσωπικό, το προσωπικό των κυλικείων, τους γονείς, τους επαγγελματίες της υγείας στην περιοχή, τους χώρους μαζικής εστίασης (παιδικές χαρές κ.ά), την Δημοτική Αρχή και όποιους άλλους φορείς κριθεί ότι σχετίζονται με το πρόγραμμα, στην συγκεκριμένη περιοχή, το συγκεκριμένο χρονικό διάστημα κλπ. Στην περίπτωση του προγράμματος στις Θεραπευτικές Κοινότητες, η κεντρική ομάδα-στόχος επρόκειτο να είναι οι όχι-εν-ενεργεία χρήστες (μέλη των Κοινοτήτων), οι οποίοι βρίσκονται στις Κοινότητες, προκειμένου να βοηθηθούν στην προσπάθειά τους να απεξαρτητοποιηθούν από την χρήση ουσιών. Άλλες ομάδες επρόκειτο να είναι το θεραπευτικό προσωπικό των Κοινοτήτων (ψυχολόγοι, κοινωνικοί λειτουργοί κ.ά) και η οδοντιατρική κοινότητα (επαγγελματίες της στοματικής υγείας, ακαδημαϊκή κοινότητα κ.ά).

Ποιες ανάγκες καλύπτει;

Καθώς δεν υπάρχουν ερευνητικά δεδομένα, τα οποία να δίνουν μία σαφή εικόνα των γνώσεων και των απόψεων των ατόμων της ομάδας-στόχου σχετικά με τα ζητήματα της στοματικής υγείας, θεωρήθηκε ότι οι απόψεις τους δεν αποκλίνουν σημαντικά από τις αντίστοιχες του γενικού πληθυσμού. Έτσι, όπως και σε κάθε άλλη ομάδα του πληθυσμού, ανάγκες ενημέρωσης, εκπαίδευσης και ευαισθητοποίησης για θέματα σχετικά με την φροντίδα της στοματικής υγείας και τα νοσήματα του στόματος γενικότερα, θα μπορούσαν να απαντηθούν από ένα πρόγραμμα προαγωγής στοματικής υγείας. Μετά, όμως, από μία σειρά συναντήσεων με διάφορους φορείς και ιδιώτες (όπως οδοντιάτρους οι οποίοι παρέχουν φροντίδα σε άτομα που κάνουν χρήση ουσιών, υπεύθυνους θεραπευτικών κοινοτήτων, εκπροσώπους προγραμμάτων απεξάρτησης, εκπροσώπους μη κυβερνητικών οργανώσεων κ.ά) έγινε σαφές ότι τα ζητήματα της στοματικής υγείας είναι από τα πιο συχνά αναφερόμενα προβλήματα υγείας των ατόμων που κάνουν/ έκαναν χρήση ουσιών και, ως εκ τούτου, μία παρέμβαση με αντικείμενο την στοματική υγεία θα είχε, πιθανότατα, μεγάλο ενδιαφέρον.

Αγωγή Στοματικής Υγείας σε Ενήλικες

Έχουμε συνηθίσει την ιδέα πως η ηλικιακή ομάδα η οποία θα ωφεληθεί περισσότερο, από την εφαρμογή ενός προγράμματος αγωγής στοματικής υγείας, είναι τα παιδιά: μέσα από το σχολείο υπάρχει πρόσβαση σε μεγάλο αριθμό από αυτά, ήδη βρίσκονται στην διαδικασία της μάθησης και είναι έτοιμα να υιοθετήσουν ή να βελτιώσουν τις συνήθειες που σχετίζονται με την φροντίδα της υγείας τους. Ακριβώς για τους αντίθετους λόγους, δεν φαίνεται να ευνοείται ιδιαίτερα η υλοποίηση προγραμμάτων σε ενήλικο πληθυσμό: επιπλέον, περιμένουμε από έναν/ μία ενήλικα να καταλάβει άμεσα, σε βάθος και χωρίς ιδιαίτερες δυσκολίες αυτό που διαβάζει/ παρακολουθεί στην τηλεόραση/ ακούει στο ραδιόφωνο/ πληροφορείται από τον ειδικό και το οποίο αφορά την υγεία του/της. Είναι, όμως, έτσι τα πράγματα; Τι νόημα μπορεί να έχουν για τον κάθε έναν μη-ειδικό, προτάσεις όπως: «η τερηδόνα αποτελεί επιδημία για τον Δυτικό Κόσμο», «αν δεν ελαττώσετε το κάπνισμα, η φλεγμονή στο περιοδόντιο δεν πρόκειται να υποχωρήσει» και «η λευκοπλακία είναι μία προκαρκινική βλάβη, για αυτό χρειάζεται να επισκεφθείτε επειγόντως μία στοματολόγο»;

Ιδεώδες περιβάλλον για την αγωγή στοματικής υγείας σε ενήλικες είναι ο χώρος του οδοντιατρείου: εκεί οι οδοντίατροι, προσεγγίζοντας με σεβασμό τις ιδιαιτερότητες κάθε περίπτωσης, έχουν την ευκαιρία εξηγήσουν και να δώσουν τις κατάλληλες οδηγίες/κατευθύνσεις στους ασθενείς τους, προκειμένου οι τελευταίοι να φροντίζουν αποτελεσματικότερα την στοματική τους υγεία. Η προσέγγιση μεγάλου αριθμού ενήλικων ατόμων, με δημιουργικό και αποτελεσματικό τρόπο, εμφανίζει μία σειρά από εμπόδια, όπως:

• Αδυναμία συγκέντρωσης ικανού αριθμού, λόγω χαμηλού ενδιαφέροντος ή πρακτικών δυσκολιών (ωράριο εργασίας, έλλειψη χώρου, τεχνικές δυσκολίες κ.ά)
• Η παραδοσιακή οργάνωση των εκδηλώσεων, που ευνοεί τις διαλέξεις, την προβολή διαφανειών και την κάλυψη πολλών και διαφορετικών θεματικών πεδίων, περιορίζει την συμμετοχή των ατόμων σε ένα παθητικό ρόλο

• Μεγάλη βαρύτητα δίνεται στην ενημέρωση των ατόμων, για την φροντίδα της στοματική τους υγείας, σε αντίθεση με την εκπαίδευση στο ίδιο θέμα

Στις ομάδες ενηλίκων που μπορεί να είναι αποδέκτες προγραμμάτων αγωγής στοματικής υγείας, εντάσσονται: οι εγκυμονούσες γυναίκες, οι νέες μητέρες και γονείς, οι εκπαιδευτικοί, οι ασθενείς των οποίων η κατάσταση της στοματικής τους υγείας είναι επιβαρυμένη (ογκολογικοί, διαβητικοί, με αυτοάνοσα νοσήματα κ.ά) , άτομα που βιώνουν κοινωνικό αποκλεισμό, άτομα στην τρίτη ηλικία και, τελικά, ο κάθε ένας και κάθε μία από εμάς.

Υγεία και στοματική υγεία

Για την θεραπευτική οδοντιατρική, η σχέση γενικής και στοματικής υγείας είναι προφανής και αναγνωρισμένη: οι στοματικές εκδηλώσεις πολλών συστημικών νοσημάτων και ο ρόλος της μικροβιακής χλωρίδας του στόματος, ως αιτιολογικός παράγοντας, στην παθογένεια διαφόρων ασθενειών, υπογραμμίζουν την αμφίδρομη σχέση της υγείας του στόματος και γενικότερης υγείας του ατόμου. Οι βασικές αιτίες εμφάνισης σοβαρών χρόνιων νοσημάτων (καρδιαγγειακά, νεοπλάσματα κ.ά) ταυτίζονται με εκείνες των νοσημάτων του στόματος: η δίαιτα, η υγιεινή, το κάπνισμα και η υψηλή κατανάλωση αλκοόλ, το stress ακόμη και η σεξουαλική συμπεριφορά είναι μερικοί από τους παράγοντες οι οποίοι, μόνοι τους ή σε συνδυασμό, προκαλούν διάφορες νοσηρές καταστάσεις. Επιπλέον, η διατήρηση της γενικής υγείας -και κατά συνέπεια η εμφάνιση ή απουσία ασθένειας- καθορίζεται σε σημαντικό βαθμό από την αλληλεπίδραση κοινωνικών, οικονομικών και πολιτικών παραγόντων, κάτι που φαίνεται πως ισχύει και για την στοματική υγεία.

Τα παραπάνω δεδομένα εντάχθηκαν δυναμικά στο πεδίο της πρόληψης της στοματικής υγείας, κατά την τελευταία δεκαπενταετία, μέσα από την προσέγγιση των Κοινών Παραγόντων Κινδύνου (Common Risk–factor Approach): η στρατηγική αυτή της προαγωγής της υγείας διέπεται από τη βασική αρχή ότι εστιάζοντας στην πρόληψη ή στην μεταβολή μικρού αριθμού παραγόντων κινδύνου, οι οποίοι είναι κοινοί για ορισμένα μη μεταδοτικά νοσήματα, βελτιώνονται ταυτόχρονα περισσότερα του ενός νοσήματα, τα οποία αφορούν τόσο τη γενική όσο και την στοματική υγεία. Σε αυτό το πλαίσιο, τα ζητήματα της στοματικής υγείας προσεγγίζονται και από άλλες πλευρές όπως, επίσης, θέματα που αφορούν την γενικότερη υγεία του ατόμου μπορούν να αναδυθούν, μέσα από παραδείγματα που προσφέρει ο χώρος της φροντίδας της στοματικής υγείας.