Τι κάνουμε (2)

Η κεντρική δραστηριότητα του προγράμματος έχει παραμείνει η ίδια, σε όλες της φάσεις υλοποίησης της παρέμβασης: ένα σεμινάριο αγωγής στοματικής υγείας, διάρκειας 90΄ περίπου. Μέσα σε αυτόν τον χρόνο, γίνεται προσπάθεια να παρουσιαστούν ορισμένα βασικά ζητήματα σχετικά με τα νοσήματα του στόματος, την φροντίδα της στοματικής υγείας και την επισκεψιμότητα στο οδοντιατρείο. Για τον σκοπό αυτό, χρησιμοποιούνται διάφορα εκπαιδευτικά μέσα (διαφάνειες/slights, εκμαγεία μεμονωμένων δοντιών και επίδειξης, πίνακες κ.ά.) και εκπαιδευτικές τεχνικές (εισήγηση, ερωτήσεις-απαντήσεις, συζήτηση/διάλογος, καταιγισμός ιδεών, εργασία σε μικρές ομάδες κ.ά).

Βέβαια, θα μπορούσε κάποιος/α να αναρωτηθεί: τι προλαβαίνετε να πείτε σε μιάμιση ώρα;/ πόσο θεωρητική και βαρετή μπορεί να είναι η παρουσίαση;/ πόσο συμμετέχουν τα άτομα της ομάδας-στόχου;/ υπάρχει χρόνος για να εκφραστούν απορίες ή/και προσωπικές απόψεις;/ τελικά, πόσο ενδιαφέρον μπορεί να έχει μία συζήτηση για την υγεία του στόματος, όταν ένα άτομο έχει πιο σοβαρά ζητήματα να αντιμετωπίσει στην ζωή του/της;

Κρίσιμα ερωτήματα.

Και είναι δύσκολο να δοθεί απάντηση, με ένα γραμμικό και μονοδιάστατο τρόπο.

Πράγματι, μιάμιση ώρα είναι πολύ λίγος χρόνος για να αναλυθούν τα θέματα που αφορούν την υγεία του στόματος, πολύ δε περισσότερο να αναμένουμε αλλαγή συμπεριφοράς. Φαίνεται, όμως, ότι όσο διαρκεί το σεμινάριο αναπτύσσονται σχέσεις και δημιουργείται κλίμα εμπιστοσύνης (όχι πάντοτε, είναι η αλήθεια), μεταξύ των οδοντιάτρων και των ατόμων της ομάδας-στόχου, γεγονός απαραίτητο για την εξασφάλιση ανοικτής και εποικοδομητικής επικοινωνίας.

Η μονότονη παρουσίαση διαφανειών και οδηγιών, σχετικά με την φροντίδα της υγείας του στόματος, είναι η μεγαλύτερη παγίδα στην οποία, με μεγάλη ευκολία, πέφτουμε στην προσπάθειά μας να προσεγγίσουμε τα άτομα που παρακολουθούν. Εξοικειωμένοι/ες με την ορολογία και την επιστημονική γνώση του θέματος, αγχωμένοι/ες να προλάβουμε να πούμε όσο το δυνατόν περισσότερα στον λίγο χρόνο που έχουμε, με εφόδια τις «αγαπημένες» διαφάνειες και ό,τι άλλο υλικό υπάρχει στην διάθεσή μας, βουτάμε να κολυμπήσουμε, ξεχνώντας ότι σε αυτή την διαδικασία συμμετέχουν και κάποια άλλα άτομα, τα οποία, συνήθως, παρακολουθούν βουβά, περιμένοντας πότε θα τους δοθεί η ευκαιρία να κάνουν μία ερώτηση ή να εκφράσουν κάποια απορία. Από την άλλη πλευρά, φάνηκε πως τα άτομα που παρακολούθησαν το σεμινάριο εκτίμησαν τις αναλυτικές παρουσιάσεις, όσο πολύπλοκες ή/και δυσνόητες να ήταν, ιδιαίτερα όταν αφορούσαν ερωτήματα που εκείνοι/ες είχαν ήδη θέσει. Η χρήση φωτογραφιών και η επίδειξη με εκμαγεία, βοηθούσε πολύ σε αυτές τις περιπτώσεις.

Το ζήτημα της συμμετοχής είναι κεφαλαιώδες, όχι μόνο για το παρόν πρόγραμμα αλλά και για τις περισσότερες εκπαιδευτικές διαδικασίες [χώρια η σημασία που μπορεί να έχει για το ευρύτερο περιβάλλον που δραστηριοποιούμαστε (οικογένεια, εργασία, κοινότητα, πολιτική κ.ά)]. Αυτό που αναδύθηκε ως κρίσιμο στοιχείο, για την πραγματοποίηση ενός συμμετοχικού σεμιναρίου, ήταν αφενός η κατανόηση και αποδοχή, εκ μέρους των οδοντιάτρων, της σημασίας της ισότιμης και ανοικτής επικοινωνίας ως κύριο συστατικό της εκπαιδευτικής διαδικασίας και, αφετέρου, η δέσμευσή τους στην υιοθέτηση των εκπαιδευτικών τεχνικών που ευνοούν την δραστηριοποίηση των συμμετεχόντων. Με αυτό σαν βάση, έγινε εφικτό (όχι πάντοτε με ευκολία, καθώς it takes two to tango) να εκφραστούν απόψεις, να ακουστούν ιστορίες και να διερευνηθούν προσωπικές εκτιμήσεις, των συμμετεχόντων, για την κατάσταση της στοματικής υγείας τους, έτσι ώστε να διευκολυνθούν στην διευκρίνιση και κατανόηση κρίσιμων ζητημάτων, σχετικά με την αυτοφροντίδα της υγείας.

Υπάρχει μία παλιά (τι άλλο θα μπορούσε να είναι άλλωστε…;) κινέζικη παροιμία, που είναι κάπως έτσι: εάν θέλεις να βοηθήσεις έναν πεινασμένο, μάθε τον να ψαρεύει. Στην περίπτωσή μας φάνηκε ότι, με άξονα το σεμινάριο, δόθηκε η ευκαιρία να γίνει κάτι παραπάνω από «…μία συζήτηση για τα δόντια». Όλοι όσοι συμμετείχαν, οδοντίατροι και μη, περιπλανήθηκαν σε ένα νέο τοπίο, όπου λέξεις όπως υγεία, φροντίδα, φθορά, μάθηση, ανάγκη, ταξίδι και πολλές άλλες, αποκτούσαν νόημα και υπόσταση μέσα από την προσπάθεια για συν-αντίληψη και αλληλο-κατανόηση. Ο πλούτος αυτής της εμπειρίας, τουλάχιστον για την Ομάδα των εθελοντών οδοντιάτρων, αποτέλεσε και αποτελεί το καύσιμο υλικό, για την συνέχιση της προσπάθειας.

Το Πρόγραμμα στις Κοινότητες (f)

Η τέταρτη φάση του προγράμματος, η οποία διήρκησε ένα έτος (2006-2007), μπορεί να περιγραφεί ως περίοδος διεύρυνσης και ενδυνάμωσης της Ομάδας των εθελοντών οδοντιάτρων. Έτσι, μετά από σχετική πρόσκληση, δέκα συνάδελφοι και συναδέλφισσες δήλωσαν συμμετοχή για την Ομάδα και, μέσα στο έτος, έγινε προσπάθεια να εξοικειωθούν με το αντικείμενο και τον σκοπό του προγράμματος, όπως επίσης να «δοκιμαστούν», με την παρουσία τους, στις Κοινότητες. Έγιναν, λοιπόν, 3 δίωρα σεμινάρια, όπου αναλύθηκαν οι στόχοι του προγράμματος, συζητήθηκαν οι τεχνικές προσέγγισης των μελών των Κοινοτήτων και απαντήθηκαν απορίες σχετικά με τις επισκέψεις στις Κοινότητες. Επίσης, δόθηκαν, στα μέλη της Ομάδας, σημειώσεις καθώς και ενδεικτική βιβλιογραφία, σχετικά με τα χαρακτηριστικά του προγράμματος. Σε ένα από τα σεμινάρια ήταν προσκεκλημένοι ένας εκπρόσωπος από το Κέντρο Θεραπείας Εξαρτημένων Ατόμων (ΚΕΘΕΑ) και ένας οδοντίατρος που εργάζεται με άτομα που κάνουν χρήση ουσιών (ΟΚΑΝΑ). Η εκπαίδευση των οδοντιάτρων περιλάμβανε, ακόμη, συμμετοχή στις επισκέψεις στις Θεραπευτικές Κοινότητες, προκειμένου, οι οδοντίατροι, να παρακολουθήσουν την μεθοδολογία που ακολουθείται και να διατυπώσουν απορίες και παρατηρήσεις. Τέλος, πραγματοποιήθηκαν δύο επιπλέον συναντήσεις μεταξύ των υπεύθυνων του προγράμματος και των μελών της Ομάδας, έτσι ώστε να προσδιοριστεί ο ρόλος και το είδος της συμμετοχής του/της κάθε οδοντιάτρου. Σε μία από αυτές τις συναντήσεις ήταν παρών ο πρόεδρος του ΟΣΑ κ. Κατσίκης, όπου και δόθηκαν στους οδοντιάτρους πιστοποιητικά συμμετοχής.

Δύο ήταν οι άξονες που κινήθηκε η εκπαιδευτική διαδικασία: αφενός η εξοικείωση των οδοντιάτρων στα θέματα επικοινωνίας με την ομάδα-στόχο και αφετέρου η δημιουργία κοινής γλώσσας/ βιωμάτων και η ανάπτυξη δεσμών, μεταξύ των μελών της ομάδας, έτσι ώστε να αποτελούν ένα ομοιογενές, κατά το δυνατόν, σύνολο. Οι οδοντίατροι/μέλη της ομάδας, πρόκειται να αναλάβουν την υλοποίηση του προγράμματος την ερχόμενη χρονιά και, ως εκ τούτου, είναι απαραίτητο να υπάρχει ενιαία αντιμετώπιση- η οποία θα εκφράζει τις βασικές αρχές της παρέμβασης αλλά και τις προσδοκίες του Συλλόγου- σε σχέση με τους στόχους του προγράμματος.

Σε αυτή την φάση του προγράμματος, η οποία υλοποιήθηκε για άλλη μία φορά σε συνεργασία με την ΑΙΜ, έγιναν επισκέψεις στις εξής Κοινότητες: Κλειστό Πρόγραμμα Γυναικών 18ΑΝΩ, Τμήμα Απεξάρτησης Τοξικομανών 18ΑΝΩ ΨΝΑ (Μιχ.Βόδα), ΔΙΑΒΑΣΗ (Κέντρο Ενημέρωσης), Τμήμα Εφήβων Κέντρο Ημέρας 18ΑΝΩ, Θεραπευτική Κοινότητα Εφήβων ΕΞΑΝΤΑΣ, Τμήμα Απεξάρτησης Τοξικομανών 18ΑΝΩ ΨΝΑ (Ιεράς Οδού), Θεραπευτικό Πρόγραμμα ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ, Ανοικτό Θεραπευτικό Πρόγραμμα Εφήβων ΣΤΡΟΦΗ και συνολικά συμμετείχαν 200 άτομα.

Σε αντίθεση με τις προηγούμενες χρονιές δεν δόθηκαν ερωτηματολόγια (αρχικά και αξιολόγησης) στα μέλη των Κοινοτήτων. Αυτή την φορά κρίθηκε σκόπιμο να δοθούν ερωτηματολόγια αξιολόγησης του προγράμματος, στο προσωπικό των Κοινοτήτων, όπως και έγινε.

(Μέλη της Ομάδας των οδοντιάτρων που συμμετείχαν σε αυτήν την φάση του προγράμματος, ήταν οι: Βουτσινά Βαρβάρα, Γκλεζάκου Ρένια, Γούλα Κωνσταντίνα, Ευμορφιάδης Κώστας, Ζεμπή Δέσποινα, Καραγιάννης Θεόδωρος, Κέντρου Βίκυ, Κωνσταντοπούλου Ελένη, Λυροπούλου Μπέτυ, Μητρόπουλος Νίκος, Παπανικολάου Ξένια, Πούλος Γιάννης, Χατζήκα Αθανασία)

Το Πρόγραμμα στις Κοινότητες (e)

Η τρίτη φάση του προγράμματος, η οποία διήρκησε ένα έτος (2005-2006), διαφοροποιήθηκε, σε σχέση με την προηγούμενη, σε δύο σημεία:

• Δόθηκε βαρύτητα στην αγωγή για την στοματική υγεία των ατόμων της κεντρικής ομάδας-στόχου, περιορίζοντας τις δράσεις που αφορούσαν τις δύο άλλες ομάδες.
• Επίσης, πραγματοποιήθηκε έλεγχος της στοματικής υγείας των ατόμων της κεντρικής ομάδας-στόχου, σε ένα περιορισμένο αριθμό Κοινοτήτων, με την συνεργασία της ΑΙΜ μέσω της Κινητής Οδοντιατρικής Μονάδας και του υλικού για την φροντίδα της στοματικής υγείας (οδοντόβουρτσες και οδοντόκρεμες) που παρείχε.

Γενικά, έγινε προσπάθεια να απαντηθούν ανάγκες της ομάδας-στόχου, όπως αυτές καταγράφηκαν από την Ομάδα των οδοντιάτρων, στην προηγούμενη φάση του προγράμματος. Επίσης, άρχισε να ανδεικνύεται ο πολύπλευρος ρόλος του προσωπικού των Κοινοτήτων και, όπου αυτό ήταν δυνατόν, επιδιώχθηκε μία πιο στενή συνεργασία.

Σε αυτή την φάση του προγράμματος, έγιναν επιπλέον επισκέψεις σε Κοινότητες, πέραν των αντίστοιχων της προηγούμενης χρονιάς. Έτσι, από τον Οκτώμβριο του 2005 έως και τον Ιούνιο του 2006 η παρέμβαση υλοποίηθηκε και στους χώρους των Κοινοτήτων: ΔΙΑΒΑΣΗ (Κέντρο Ενημέρωσης), Τμήμα Εφήβων Κέντρο Ημέρας 18ΑΝΩ, Θεραπευτική Κοινότητα Εφήβων ΕΞΑΝΤΑΣ, Τμήμα Απεξάρτησης Τοξικομανών 18ΑΝΩ ΨΝΑ (Ιεράς Οδού) και ο αριθμός των ατόμων που συμμετείχαν αυξήθηκε στα 250.

(Μέλη της Ομάδας των οδοντιάτρων που υλοποίησαν την παρέμβαση, σε αυτήν την φάση του προγράμματος, ήταν οι: Ευμορφιάδης Κώστας, Ζεμπή Δέσποινα, Μελισσουργού Καίτη και Κωνσταντοπούλου Ελένη)

Το Πρόγραμμα στις Κοινότητες (d)

Η δεύτερη φάση του προγράμματος, η οποία ένα διήρκησε ένα έτος (2004-2005), μπορεί να περιγραφεί ως περίοδος πιλοτικής υλοποίησης της παρέμβασης. Σε πρώτο στάδιο, τον Σεπτέμβριο του 2004, δημιουργήθηκε η Ομάδα των οδοντιάτρων που επρόκειτο να εφαρμόσουν το πρόγραμμα. Η Ομάδα στελεχώθηκε από 4 οδοντίατρους εκ των οποίων οι δύο ανέλαβαν, μαζί με τον Συντονιστή, την ευθύνη των επισκέψεων και της παρουσίασης του σεμιναρίου στις Κοινότητες. Σε αρχικό στάδιο, πραγματοποιήθηκαν 6 συναντήσεις της Ομάδας με τον Συντονιστή κατά τις οποίες συζητήθηκαν θέματα όπως: χαρακτηριστικά της ομάδας-στόχου, βασικές αρχές αγωγής και προαγωγής της υγείας, θέματα επικοινωνίας και εκπαιδευτικών τεχνικών, ζητήματα κατανομής αρμοδιοτήτων (αριθμός Κοινοτήτων κλπ), οργάνωσης της παρέμβασης και του σεμιναρίου (δομή , τεχνικές, εκπαιδευτικά μέσα κλπ). Παράλληλα, δόθηκε στα μέλη της Ομάδας μία σειρά σημειώσεων, οι οποίες συνόψιζαν τα ζητήματα που είχαν συζητηθεί στις συναντήσεις. Έγινε προσπάθεια, οι οδοντίατροι της Ομάδας, να εξοικειωθούν με το εκπαιδευτικό υλικό του σεμιναρίου (διαφάνειες), τις ιδιαιτερότητες του πλαισίου που επρόκειτο να πραγματοποιηθεί η παρέμβαση, το ύφος και τις απαιτούμενες τεχνικές εμψύχωσης και ευαισθητοποίησης που θα χρειαζόταν να αξιοποιήσουν έτσι ώστε, ανεξάρτητα από τους ομιλητές, η βασική δομή του σεμιναρίου να παραμείνει αδιατάρακτη.

Το δεύτερο στάδιο αφορούσε τις επισκέψεις στις Κοινότητες. Συνολικά πραγματοποιήθηκαν, από τον Νοέμβριο του 2004 έως και τον Μάιο του 2005, επισκέψεις σε έξι Κοινότητες [Θεραπευτικό Πρόγραμμα ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ, Ανοικτό Θεραπευτικό Πρόγραμμα ΔΙΑΒΑΣΗ (Πρωινή και Βραδυνή κοινότητα), Ανοικτό Θεραπευτικό Πρόγραμμα Εφήβων ΣΤΡΟΦΗ, Κοινότητα Επανένταξης 18ΑΝΩ, Θεραπευτικό Πρόγραμμα ΝΟΣΤΟΣ] και ο αριθμός των ατόμων που συμμετείχαν ήταν 216. Κατά την διάρκεια της εφαρμογής της παρέμβασης, ακολουθήθηκε η εξής διαδικασία:

• <!–[if !supportLists]–> Αρχική τηλεφωνική επικοινωνία με τις Κοινότητες, όπου γινόταν συνεννόηση για την πρώτη επίσκεψη στον χώρο που θα υλοποιηθεί το πρόγραμμα
• <!–[if !supportLists]–><!–[endif]–> Πρώτη επίσκεψη στις Κοινότητες, όπου οι οδοντίατροι γνωρίστηκαν με τους υπεύθυνους των Κοινοτήτων αλλά και με τα άτομα της ομάδας-στόχου. Η πρώτη επαφή των οδοντιάτρων με τις Κοινότητες ήταν ιδιαίτερα σημαντική, καθώς είχαν την ευκαιρία να εξοικειωθούν με το χώρο όπου επρόκειτο να πραγματοποιηθεί το σεμινάριο αλλά και να εγκαθιδρύσουν μία σχέση εμπιστοσύνης και συνεργασίας με τα άτομα στις κοινότητες (υπεύθυνοι, μέλη ομάδων κλπ). Σε αυτή την επίσκεψη αναλύονταν οι ιδιαιτερότητες κάθε κοινότητας (ανοικτό/ κλειστό πρόγραμμα, σύνθεση του πληθυσμού κ.ά.) και γινόταν μία πρώτη καταγραφή εκείνων των ζητημάτων που απασχολούσαν τα άτομα της ομάδας-στόχου, με σκοπό να συζητηθούν κατά την διάρκεια της εκδήλωσης.
  
• <!–[if !supportLists]–> Δεύτερη τηλεφωνική επικοινωνία (όπου χρειάστηκε) προκειμένου να καθοριστεί η ημερομηνία πραγματοποίησης του σεμιναρίου
• <!–[if !supportLists]–> Ημέρα πραγματοποίησης του σεμιναρίου. Πριν από την έναρξη του σεμιναρίου δίνονταν προς συμπλήρωση, στα μέλη των Κοινοτήτων, ερωτηματολόγια (Αρχικό Ερωτηματολόγιο). Οι βασικοί ομιλητές της εκδήλωσης ήταν δύο, με την βοήθεια μίας επιπλέον οδοντιάτρου που είχε αναλάβει την επίδειξη των τεχνικών του βουρτσίσματος. Ως εποπτικό υλικό χρησιμοποιήθηκαν ένας ηλεκτρονικός υπολογιστής (πρόγραμμα Power Point, για την προβολή των διαφανειών) καθώς και ένα εκμαγείο δοντιών, για την επίδειξη του βουρτσίσματος. Με την ολοκλήρωση του σεμιναρίου οι συμμετέχοντες ενημερώνονταν ότι, σε συγκεκριμένο χρονικό διάστημα, θα πραγματοποιηθεί μία ακόμη επίσκεψη, προκειμένου να δοθεί το ερωτηματολόγιο αξιολόγησης και να γίνει μία, μικρής διάρκειας, συζήτηση. Στο τέλος κάθε συνάντησης δίνονταν στους συμμετέχοντες μία οδοντόβουρτσα και μία οδοντόκρεμα.
• <!–[if !supportLists]–> <!–[endif]–>Τελευταία επίσκεψη στις Κοινότητες, όπου συμπληρώνονταν τα ερωτηματολόγια (Ερωτηματολόγιο Αξιολόγησης) και γινόταν συζήτηση με τα άτομα της ομάδας-στόχου. Σε αυτή την συνάντηση, οι οδοντίατροι διερευνούσαν την επίδραση της παρέμβασης στα μέλη των κοινοτήτων, ιδιαίτερα σε σχέση με την αυτοφροντίδα (βούρτσισμα κλπ) και την επισκεψιμότητα στο οδοντιατρείο.

Καθόλη την διάρκεια της υλοποίησης της παρέμβασης, δόθηκε προτεραιότητα στις ιδιαιτερότητες της κάθε κοινότητας, ειδικότερα σε ζητήματα χρόνου (διάρκεια του σεμιναρίου, ώρες επισκέψεων κ.ά), αναγκών των μελών (δραστηριότητες κ.ά) και χώρου (αίθουσες κ.ά).

Το τρίτο στάδιο της φάσης της πιλοτικής υλοποίησης του προγράμματος, αφορούσε την πραγματοποίηση ενημερωτικού σεμιναρίου στο προσωπικό των Κοινοτήτων, το οποίο δεν έγινε, λόγω περιορισμένου ενδιαφέροντος της συγκεκριμένης ομάδας, σχετικά με τους στόχους του σεμιναρίου. Επίσης, δημοσιεύθηκε άρθρο¹ το οποίο περιγράφει τις δύο πρώτες φάσεις του προγράμματος και δημιουργήθηκε οπτικοαουστικό υλικό (DVD) με το ίδιο θέμα, το οποίο μπορεί κάποιος/α να το προμηθευτεί από τα γραφεία του ΟΣΑ.

(Μέλη της Ομάδας των οδοντιάτρων που υλοποίησαν την παρέμβαση, σε αυτήν την φάση του προγράμματος, ήταν οι: Δρυ Παναγιώτα, Μακρή Κατερίνα, Μελισσουργού Καίτη και Κωνσταντοπούλου Ελένη)

1. Δημητριάδης Δ. «Πιλοτικό Πρόγραμμα Προαγωγής της Στοματικής Υγείας στις Θεραπευτικές Κοινότητες/ Κοινότητες Απεξάρτησης», Το Περιοδικό του Ο.Σ.Α., 65: 16-19, 2005

Το Πρόγραμμα στις Κοινότητες (c)

Ποιοι χρειάζεται να είναι οι στόχοι του προγράμματος;

Σε σχέση με την κεντρική ομάδα-στόχο, οι στόχοι του προγράμματος δεν επρόκειτο να διαφέρουν από τις βασικές αρχές πρόληψης της στοματικής υγείας, δηλαδή:

· την εξοικίωση των ατόμων στις βασικές αιτίες εμφάνισης των σπουδαιότερων νοσημάτων τους στόματος (τερηδόνα, ουλίτιδα, καρκίνος) και την πρόληψή τους

· την ευαισθητοποίηση των ατόμων στην σημασία των τακτικών επισκέψεων στο οδοντιατρείο και στην δημιουργία μίας ισότιμης και λειτουργικής θεραπευτικής σχέσης

Ιδιαίτερη έμφαση, όμως, δόθηκε στην σπουδαιότητα της αυτο-φροντίδας της στοματικής υγείας, ως βασικό στοιχείο στην πραγματοποίηση των προαναφερθέντων στόχων. Η βελτίωση της στοματικής υγείας, η κατανόηση της αιτιολογίας των νοσημάτων του στόματος και τα σχετικά μειονεκτήματα της οδοντιατρικής θεραπείας σε συνδυασμό με το υψηλό κόστος της οδοντιατρικής φροντίδας αποτέλεσαν ισχυρά κριτήρια για την επικέντρωση στην αυτο-φροντίδα, έτσι ώστε να αναβαθμιστεί η σπουδαιότητα της στοματικής υγείας, να τονιστεί η εμπιστοσύνη στις προσωπικές δυνατότητες και να δημιουργηθούν ευκαιρίες για την υιοθέτηση περισσότερο υγιεινών προτύπων ζωής¹.

Σε σχέση με τις δύο άλλες ομάδες, για το θεραπευτικό προσωπικό των Κοινοτήτων στόχος θα ήταν η κατανόηση της συμπλοκότητας των προβλημάτων στοματικής υγείας των ατόμων της κεντρικής ομάδας-στόχου και η διερεύνηση τρόπων υποστήριξης, προς την κατεύθυνση της πρόληψης και φροντίδας της στοματικής υγείας, της παραπάνω ομάδας. Ο στόχος, για την οδοντιατρική κοινότητα, θα ήταν η ευαισθητοποίηση στις ανάγκες των ατόμων που αποτελούν την κεντρική ομάδα-στόχο και στις ιδιαιτερότητες που έχει η φροντίδα της στοματικής τους υγείας.

Ποια μεθοδολογία θα υιοθετηθεί;

Για τον σχεδιασμό του προγράμματος προαγωγής της στοματικής υγείας στις Θεραπευτικές Κοινότητες/ Δομές Απεξάρτησης επιλέχθηκε το ABC Planning Model². Η επιλογή των τεχνικών και των μεθόδων, που επρόκειτο να αξιοποιηθούν στην εφαρμογή του προγράμματος, βασίστηκε, σε σημαντικό βαθμό, στο Εκπαιδευτικό Μοντέλο Προαγωγής της Υγείας (Education Model) ³ και στην θεωρία της Μετασχηματίζουσας Μάθησης⁴.

Οι βασικές δραστηριότητες του προγράμματος, στην πιλοτική φάση υλοποίησης, επρόκειτο να είναι: δημιουργία ερωτηματολογίων (Αρχικού και Αξιολόγησης) για να δοθούν, προς συμπλήρωση, στα άτομα της κεντρικής ομάδας-στόχου, ένα σεμινάριο αγωγής στοματικής υγείας στην κεντρική ομάδα-στόχο, ένα ενημερωτικό σεμινάριο- σχετικά με την φιλοσοφία του προγράμματος- στο θεραπευτικό προσωπικό των Κοινοτήτων και η προώθηση των αποτελεσμάτων της παρέμβασης (μέσα από την αρθογραφία σε σχετικά περιοδικά, τις επιστημονικές ανακοινώσεις και την παραγωγή οπτικοαουστικού υλικού) στην οδοντιατρική κοινότητα.

Ποιοι/ες πρόκειται να υλοποιήσουν το πρόγραμμα;

Οι οδοντίατροι, που θα μπορούσαν να υλοποιήσουν το πρόγραμμα, θα επιλέγονταν από την «δεξαμενή» των Εθελοντών Οδοντιάτρων του Οδοντιατρικού Συλλόγου Αττικής, δηλαδή θα ήταν άτομα με εμπειρία στην εφαρμογή προγραμμάτων πρόληψης της στοματικής υγείας, όπως επίσης εκπαιδευμένοι/ες στην αγωγή υγείας μέσα από σεμινάρια του ΟΣΑ ή της ΕΟΟ.

Τι επιπλέον γνώσεις και δεξιότητες χρειάζεται να έχουν τα άτομα που θα υλοποιήσουν το πρόγραμμα;

Εκτός των βασικών γνώσεων σχετικά με την αγωγή και την πρόληψη της στοματικής υγείας, οι οδοντίατροι που θα συμμετείχαν στο πρόγραμμα θα ήταν χρήσιμο να έχουν κάποιες γνώσεις σε ζητήματα λειτουργίας ομάδων, να είναι εξοικιωμένοι/ες με την εκπαίδευση ενηλίκων σε θέματα υγείας και να είναι διατεθημένοι/ες να καλλιεργήσουν κάποιες επικοινωνιακές δεξιότητες που θα τους/τις βοηθήσουν στην υλοποίηση της παρέμβασης.

Ποιοι άλλοι παράγοντες/ζητήματα/αιτήματα/ερωτήσεις χρειάζεται να ληφθούν υπόψη, για την αρτιότερη προετοιμασία του προγράμματος;

Πόσο έτοιμοι είμαστε για την εφαρμογή της παρέμβασης;/ Με ποιον τρόπο αξιολογείται μία τέτοια προσπάθεια;/ Πόσο εύκολο είναι να συντονισθεί το πρόγραμμα (επισκέψεις, συναντήσεις με τους/τις εθελοντές/ οργάνωση και υλοποίηση της παρέμβασης); / Ποιες μπορεί να είναι οι προοπτικές του;/ Μήπως θα ήταν καλύτερο απλώς να γινόταν μία προσπάθεια βελτίωσης της κατάστασης της στοματικής υγείας, παρά η αγωγή για την στοματική υγεία;/ Με ποιους τρόπους μπορεί να καταγραφεί η εμπειρία των συμμετεχόντων στην υλοποίηση του προγράμματος;/ Ποιες προσωπικές ανάγκες μπορεί να απαντώνται από την συμμετοχή σε ένα τέτοιο πρόγραμμα;

[Συμβολή στην ολοκλήρωση της φάσης της προετοιμασίας του προγράμματος είχαν οι: Μάτσα Κατερίνα (Ψυχίατρος, Υπεύθυνη Θεραπευτικού Προγράμματος 18ΑΝΩ), Τσιμπουκλή Άννα (Υπεύθυνη Τομέα Εκπαίδευσης, ΚΕΘΕΑ), Θεοφανίδου Ιωάννα (Οδοντίατρος, Κέντρο Πολλαπλής Παρέμβασης ΚΕ.ΘΕ.Α.) και Λαζαρής Μιχάλης (Οδοντίατρος, ΟΚΑΝΑ)].

1. WHO. Guidelines for self care in oral health. World Health Organization, Regional Office for Europe, Copenhagen (1988)

2. De Vries H. Planning and evaluating health promotion. In “Evaluating Health Promotion” by Scott D., Weston R. (edit.) Stanley Thornes (Publishers) Ltd., United Kingdom (1998)

3. Weston R. Intertextuality: the current historical context of health promotion, cancer prevention and evaluation. In “Evaluating Health Promotion” by Scott D., Weston R. (edit.) Stanley Thornes (Publishers) Ltd. United Kingdom (1998)

4. Mesirow J. Transformative dimensions of adult learning. Jossey-Bass, San Francisco, United States (1991)

Το Πρόγραμμα στις Κοινότητες (b)

Υπάρχει προηγούμενη εμπειρία και αν ναι, τι μπορούμε να διδαχτούμε από αυτήν;

Η αναδρομή στην βιβλιογραφία, αλλά και οι συζητήσεις με τους φορείς που προαναφέρθησαν, έδειξαν πως δεν υπάρχει καταγραφή κάποιου οργανωμένου προγράμματος προαγωγής της στοματικής υγείας σε Θεραπευτικές Κοινότητες, στην Ελλάδα ή στο εξωτερικό. Έτσι, αποφασίστηκε η υλοποίηση του προγράματος, την πρώτη χρονιά τουλάχιστον, να έχει χαρακτήρα πιλοτικό, δηλαδή να στοχεύει κυρίως στην καταγραφή των παραγόντων που επηρεάζουν την εφαρμογή του- τις δυσκολίες, τα εμπόδια, τα θετικά στοιχεία, τις πετυχημένες συνεργασίες και κάθε άλλο στοιχείο που μπορεί να είναι χρήσιμο σε μελλοντική πραγματοποίηση της παρέμβασης. (Κατά την επίσκεψη στις Κοινότητες, στην φάση της πιλοτικής υλοποίησης, έγινε γνωστό ότι σε ορισμένες Δομές, ένα με δύο έτη πριν, είχε γίνει αγωγή στοματικής υγείας από ομάδα οδοντιάτρων, η οποία συνεργαζόταν με τους Γιατρούς του Κόσμου)

Ποια είναι τα χαρακτηριστικά και οι ιδιαιτερότητες της ομάδας-στόχου;

Είναι γεγονός ότι τα άτομα που κάνουν χρήση ουσιών (ιδιαίτερα ηρωίνης) αντιμετωπίζουν σοβαρά προβλήματα στοματικής υγείας (απώλειες δοντιών, εκτεταμένες τερηδόνες, περιοδοντίτιδες, χρόνιες ουλίτιδες και άλλες βλάβες των μαλακών ιστών του στόματος κ.ά) τα οποία επιδεινώνονται με την αύξηση της ηλικίας (δηλαδή την μακροχρόνια χρήση). Επίσης, είναι οροθετικοί/ ές, σε υψηλά ποσοστά, για τους ιούς της ηπατίτηδας Β και C, καθώς και για τον ιό ΗΙV (σε μικρότερο αριθμό ατόμων)^1-3. Επιπλέον, άτομα που κάνουν χρόνια χρήση ουσιών, εμφανίζουν, πολύ συχνά, σοβαρά προβλήματα υγείας, προβλήματα και δυσκολίες συμπεριφοράς, βιώνουν τον κοινωνικό αποκλεισμό και συναντούν σοβαρά εμπόδια στην επανένταξή τους στις συνηθισμένες κοινωνικές δραστηριότητες (εργασία, εκπαίδευση κλπ)^4-12. Η εφαρμογή, λοιπόν, του προγράμματος προαγωγής της στοματικής υγείας σε έναν πληθυσμό, με σοβαρά προβλήματα υγείας του στόματος και μεγάλες ανάγκες αποκατάστασης, που αντιμετωπίζει το φάσμα της ανεργίας και οικονομικής δυσπραγίας, στο πλαίσιο των υψηλά αμοιβομένων υπηρεσιών της οδοντιατρικής φροντίδας, υπήρχε ο κίνδυνος να μην απαντούσε στις ανάγκες των ατόμων της ομάδας-στόχου, περιορίζοντας την αποτελεσματικότητά του αποκλειστικά στο θεωρητικό πεδίο. Βέβαια, το γεγονός ότι τα άτομα, μέσα στις Κοινότητες, βρίσκονται ήδη σε μία διαδικασία επαναπροσδιορισμού και αξιολόγησης της ταυτότητάς τους, αποτελεί ένα ιδαίτερα θετικό στοιχείο καθώς θα μπορούν πιο εύκολα να αφομοιώσουν νέες πληροφορίες και δεδομένα, σχετικά με την υγεία τους.

Ποιοι φορείς σχετίζονται με την ομάδα-στόχο και πόσο εύκολη είναι η συνεργασία με κάθε έναν από αυτούς;

Στην Ελλάδα υπάρχουν πολλοί φορείς οι οποίοι δραστηριοποιούνται στα ζητήματα της χρήσης ουσιών (πρόληψη, θεραπεία, επανένταξη κ.ά.), σημαντικότεροι των οποίων είναι το Πρόγραμμα 18ΑΝΩ (Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Αθήνας), το Κέντρο Θεραπείας Εξαρτημένων Ατόμων (ΚΕΘΕΑ) και ο Οργανισμός Κατά των Ναρκωτικών (ΟΚΑΝΑ) . Σε αυτή την φάση του προγράμματος έγινε προσπάθεια προσέγγισης των δύο πρώτων, με βασικά κριτήρια την πολύχρονη εμπειρία και οργάνωση, των προαναφερθέντων μονάδων, στην λειτουργία προγραμμάτων απεξάρτησης και την αναγκαιότητα για περιορισμένο αριθμό Κοινοτήτων (έως επτά), στις οποίες θα πραγματοποιούνταν οι παρεμβάσεις. Η συνεργασία και στις δύο περιπτώσεις, από την πρώτη στιγμή, ήταν άψογη: ανταλλάχθηκαν σημαντικές πληροφορίες, οι οποίες αποδείχθηκαν πολύτιμες κατά την εφαρμογή του προγράμματος ενώ, παράλληλα, τέθηκαν οι βάσεις για μία δημιουργική συνεργασία στο μέλλον.

1. Molendijk B., Ter Horst G., Kasbergen M., Truin G., Mulder J. Dental health in Dutch drug addicts. Community Dentistry and Oral Epidemiology 1996; 24: 117-119

2. Angelillo I., Grasso G., Sagliocco G., Villari P., D’ Errico M. Dental health in a group of drug addicts in Italy. Community Dentistry and Oral Epidemiology 1991; 19: 36 -37

3. Scheutz F. Dental health in a group of drug addicts attending an addiction clinic. Community Dentistry and Oral Epidemiology 1984; 12: 23-28

4. Tistas A., Ferguson M. Impact of opioid use on dentistry. Australian Dental Journal 2002; 47 (2): 94-98

5. Sheridan J., Aggleton M., Carson T. Dental health and access to dental treatment: a comparison of drug users and non-drug users attending community pharmacies. British Dental Journal 2001; 191 (8): 453-457

6. Bullock K. Dental care of patients with substance abuse. Dental Clinics of North America 1999; 43 (3): 513-526

7. Milosevic A., Agrawal N., Readfearn P., Mair L. The occurrence of toothwear in users of Ecstasy. Community Dentistry and Oral Epidemiology 1999; 27: 283-287

8. Μάτσα Κ. Ψάξαμε για ανθρώπους και βρήκαμε σκιές… Εκδόσεις Άγρα, Αθήνα (2001)

9. ΚΕΤΗΕΑ. Sociodemographic characteristics and patterns of use of clients who contacted KETHEA’S counseling centers in 1997. KETHEA, Therapy Center for Dependent Individuals, Athens, Greece (1998)

10. Poulopoulos C., Tsiboukli A. Socio-demographic differences, patterns of use and drop-out from Greek drug-free treatment programs. Drugs: education, prevention and policy 1999; 6 (1): 99-110

11. Fakiolas N., Styliaras G., Moula K. De-addicted persons and social exclusion. In “Dimension of Social Exclusion in Greece, Volume 1” National Centre of Social Research, Athens, Greece (1996)

12. Tsili S. Drug addicts and social exclusion. In “Dimension of Social Exclusion in Greece, Volume 2” National Centre of Social Research, Athens, Greece (1996)

Το Πρόγραμμα στις Κοινότητες (a)

Ήταν τον Σεπτέμβριο του 2003, όταν το Προεδρείο του Ο.Σ.Α. σε συνεννόηση με τους Τοπικούς Συντονιστές του Προγράμματος «Προαγωγής της Στοματικής Υγείας του Ελληνικού Πληθυσμού» [που διοργανώθηκε από την Ε.Ο.Ο. με την χορηγία της Colgate] αποφάσισε, στα πλαίσια της παραπάνω συνεργασίας, να υλοποιήσει ένα πρόγραμμα Προαγωγής της Στοματικής Υγείας στις Θεραπευτικές Κοινότητες που περιλαμβάνονται στα όρια δράσης του Συλλόγου.

Η πρώτη φάση του προγράμματος, η οποία διήρκησε ένα έτος (2003-2004), μπορεί να περιγραφεί ως περίοδος προετοιμασίας. Σε αυτή την χρονική περίοδο, έγινε προσπάθεια διερεύνησης και προσδιορισμού του πλαισίου μέσα στο οποίο επρόκειτο να υλοποιηθεί η παρέμβαση. Έτσι, χρειάστηκε να απαντηθούν μία σειρά από ερωτήματα, προκειμένου να υπάρξει μία, όσο το δυνατόν, πληρέστερη και καθαρή καταγραφή του πεδίου. Τα ερωτήματα αυτά ήταν:

Σε ποιους απευθύνεται το πρόγραμμα (ποια είναι η ομάδα-στόχος);

Στα προγράμματα προαγωγής της υγείας, στόχος είναι η ευαισθητοποίηση της κοινότητας στα ζητήματα της υγείας και στην πρόληψη της ασθένειας. Όπου, ως κοινότητα εννοείται το ευρύτερο σύνολο των κοινωνικών ομάδων που, κάθε φορά, χρειάζεται να ενεργοποιηθεί προς την κατεύθυνση της αποτελεσματικής συμμετοχής και της ανάπτυξης δεξιοτήτων για την λήψη αποφάσεων και την βελτίωση της υγείας. Για παράδειγμα, ένα πρόγραμμα προαγωγής της στοματικής υγείας στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση, θα έχει ως ομάδα-στόχο όχι μόνο τον μαθητικό πληθυσμό αλλά και το εκπαιδευτικό προσωπικό, το προσωπικό των κυλικείων, τους γονείς, τους επαγγελματίες της υγείας στην περιοχή, τους χώρους μαζικής εστίασης (παιδικές χαρές κ.ά), την Δημοτική Αρχή και όποιους άλλους φορείς κριθεί ότι σχετίζονται με το πρόγραμμα, στην συγκεκριμένη περιοχή, το συγκεκριμένο χρονικό διάστημα κλπ. Στην περίπτωση του προγράμματος στις Θεραπευτικές Κοινότητες, η κεντρική ομάδα-στόχος επρόκειτο να είναι οι όχι-εν-ενεργεία χρήστες (μέλη των Κοινοτήτων), οι οποίοι βρίσκονται στις Κοινότητες, προκειμένου να βοηθηθούν στην προσπάθειά τους να απεξαρτητοποιηθούν από την χρήση ουσιών. Άλλες ομάδες επρόκειτο να είναι το θεραπευτικό προσωπικό των Κοινοτήτων (ψυχολόγοι, κοινωνικοί λειτουργοί κ.ά) και η οδοντιατρική κοινότητα (επαγγελματίες της στοματικής υγείας, ακαδημαϊκή κοινότητα κ.ά).

Ποιες ανάγκες καλύπτει;

Καθώς δεν υπάρχουν ερευνητικά δεδομένα, τα οποία να δίνουν μία σαφή εικόνα των γνώσεων και των απόψεων των ατόμων της ομάδας-στόχου σχετικά με τα ζητήματα της στοματικής υγείας, θεωρήθηκε ότι οι απόψεις τους δεν αποκλίνουν σημαντικά από τις αντίστοιχες του γενικού πληθυσμού. Έτσι, όπως και σε κάθε άλλη ομάδα του πληθυσμού, ανάγκες ενημέρωσης, εκπαίδευσης και ευαισθητοποίησης για θέματα σχετικά με την φροντίδα της στοματικής υγείας και τα νοσήματα του στόματος γενικότερα, θα μπορούσαν να απαντηθούν από ένα πρόγραμμα προαγωγής στοματικής υγείας. Μετά, όμως, από μία σειρά συναντήσεων με διάφορους φορείς και ιδιώτες (όπως οδοντιάτρους οι οποίοι παρέχουν φροντίδα σε άτομα που κάνουν χρήση ουσιών, υπεύθυνους θεραπευτικών κοινοτήτων, εκπροσώπους προγραμμάτων απεξάρτησης, εκπροσώπους μη κυβερνητικών οργανώσεων κ.ά) έγινε σαφές ότι τα ζητήματα της στοματικής υγείας είναι από τα πιο συχνά αναφερόμενα προβλήματα υγείας των ατόμων που κάνουν/ έκαναν χρήση ουσιών και, ως εκ τούτου, μία παρέμβαση με αντικείμενο την στοματική υγεία θα είχε, πιθανότατα, μεγάλο ενδιαφέρον.

Ενήλικες και μάθηση

Σπάνια περιμένουμε από κάποιον/α να αλλάξει τις συνήθειες φροντίδας της στοματικής υγείας (βούρτσισμα δοντιών, χρήση νήματος και στοματικού διαλύματος, διακοπή καπνίσματος κ.ά.) , απλώς και μόνο επειδή του/της το είπαμε: συνήθως, χρειάζεται να εξηγήσουμε μία αλληλουχία καταστάσεων, οι οποίες επηρεάζουν την υγεία του στόματος και είναι αναγκαίο να διαφοροποιηθούν, προκειμένου να επιτευχθεί το επιθυμητό αποτέλεσμα. Η παθογένεια της ουλίτιδας και η οστεοενσωμάτωση των εμφυτευμάτων, είναι δύο μόνο παραδείγματα όπου το άτομο χρειάζεται να εξοικειωθεί (μέσω του λόγου, την χρήση εικόνων και video, την εξήγηση ακτινογραφιών κ.ά) με μία σειρά από έννοιες, γνώριμες στους οδοντίατρους αλλά, πιθανόν, τελείως άγνωστες στο ίδιο. Μέσα από παρόμοια περιστατικά, που μπορεί να προέρχονται από όλο το φάσμα των ανθρώπινων δραστηριοτήτων, μαθαίνουμε, διαρκώς, νέα πράγματα για το σώμα μας (και όχι μόνο) και δρούμε αναλόγως.

Αυτό που εννοούμε, συνήθως, με την έννοια μάθηση είναι εκείνες οι, σχεδόν μόνιμες, αλλαγές που προξενούνται εκούσια στα πρότυπα δράσης, σκέψης και στα συναισθήματα του ανθρώπου. Υπάρχει μία ευρύτατα διαδεδομένη άποψη, σύμφωνα με την οποία η μάθηση είναι η έξωθεν απόκτηση δεξιοτήτων και γνώσεων. Εντούτοις, πρόσφατες μελέτες γύρω από την μάθηση δείχνουν ότι:

· Η μάθηση είναι η δυναμική και όχι η παθητική απόκτηση γνώσεων και δεξιοτήτων

· Η μάθηση είναι προσωπική, ατομική: μπορούμε να μάθουμε από και σε σχέση με άλλους, αλλά, τελικά, όλες οι μαθησιακές αλλαγές συντελούνται ατομικά

· Η μάθηση είναι εκούσια, προβαίνουμε σε αυτήν μόνοι μας, την επιδιώκουμε εμείς οι ίδιοι, δεν είναι υποχρεωτική¹

Οι ενήλικες, εμφανίζουν ορισμένα χαρακτηριστικά σε σχέση με την διαδικασία της μάθησης, όπως:

· Το γεγονός ότι κάθε ένας/μία μαθαίνει με τον/την δικό του/της τρόπο

· Φέρουν ποικίλες και πολλαπλές εμπειρίες ζωής, οι οποίες χρειάζεται να γίνουν σεβαστές.

· Συνήθως αντιμετωπίζουν πολλά εμπόδια και φραγμούς- εσωτερικά και εξωτερικά- σε σχέση με την μαθησιακή διαδικασία, τα οποία είναι σημαντικό να ξεπεραστούν.

· Είναι σημαντικό, τέλος, αυτό που μαθαίνουν να μπορούν να το εφαρμόζουν στην πράξη.

 

1. Rogers A., Η εκπαίδευση των ενηλίκων. Εκδόσεις Μεταίχμιο, Αθήνα 1999.

Αγωγή Στοματικής Υγείας σε Ενήλικες

Έχουμε συνηθίσει την ιδέα πως η ηλικιακή ομάδα η οποία θα ωφεληθεί περισσότερο, από την εφαρμογή ενός προγράμματος αγωγής στοματικής υγείας, είναι τα παιδιά: μέσα από το σχολείο υπάρχει πρόσβαση σε μεγάλο αριθμό από αυτά, ήδη βρίσκονται στην διαδικασία της μάθησης και είναι έτοιμα να υιοθετήσουν ή να βελτιώσουν τις συνήθειες που σχετίζονται με την φροντίδα της υγείας τους. Ακριβώς για τους αντίθετους λόγους, δεν φαίνεται να ευνοείται ιδιαίτερα η υλοποίηση προγραμμάτων σε ενήλικο πληθυσμό: επιπλέον, περιμένουμε από έναν/ μία ενήλικα να καταλάβει άμεσα, σε βάθος και χωρίς ιδιαίτερες δυσκολίες αυτό που διαβάζει/ παρακολουθεί στην τηλεόραση/ ακούει στο ραδιόφωνο/ πληροφορείται από τον ειδικό και το οποίο αφορά την υγεία του/της. Είναι, όμως, έτσι τα πράγματα; Τι νόημα μπορεί να έχουν για τον κάθε έναν μη-ειδικό, προτάσεις όπως: «η τερηδόνα αποτελεί επιδημία για τον Δυτικό Κόσμο», «αν δεν ελαττώσετε το κάπνισμα, η φλεγμονή στο περιοδόντιο δεν πρόκειται να υποχωρήσει» και «η λευκοπλακία είναι μία προκαρκινική βλάβη, για αυτό χρειάζεται να επισκεφθείτε επειγόντως μία στοματολόγο»;

Ιδεώδες περιβάλλον για την αγωγή στοματικής υγείας σε ενήλικες είναι ο χώρος του οδοντιατρείου: εκεί οι οδοντίατροι, προσεγγίζοντας με σεβασμό τις ιδιαιτερότητες κάθε περίπτωσης, έχουν την ευκαιρία εξηγήσουν και να δώσουν τις κατάλληλες οδηγίες/κατευθύνσεις στους ασθενείς τους, προκειμένου οι τελευταίοι να φροντίζουν αποτελεσματικότερα την στοματική τους υγεία. Η προσέγγιση μεγάλου αριθμού ενήλικων ατόμων, με δημιουργικό και αποτελεσματικό τρόπο, εμφανίζει μία σειρά από εμπόδια, όπως:

• Αδυναμία συγκέντρωσης ικανού αριθμού, λόγω χαμηλού ενδιαφέροντος ή πρακτικών δυσκολιών (ωράριο εργασίας, έλλειψη χώρου, τεχνικές δυσκολίες κ.ά)
• Η παραδοσιακή οργάνωση των εκδηλώσεων, που ευνοεί τις διαλέξεις, την προβολή διαφανειών και την κάλυψη πολλών και διαφορετικών θεματικών πεδίων, περιορίζει την συμμετοχή των ατόμων σε ένα παθητικό ρόλο

• Μεγάλη βαρύτητα δίνεται στην ενημέρωση των ατόμων, για την φροντίδα της στοματική τους υγείας, σε αντίθεση με την εκπαίδευση στο ίδιο θέμα

Στις ομάδες ενηλίκων που μπορεί να είναι αποδέκτες προγραμμάτων αγωγής στοματικής υγείας, εντάσσονται: οι εγκυμονούσες γυναίκες, οι νέες μητέρες και γονείς, οι εκπαιδευτικοί, οι ασθενείς των οποίων η κατάσταση της στοματικής τους υγείας είναι επιβαρυμένη (ογκολογικοί, διαβητικοί, με αυτοάνοσα νοσήματα κ.ά) , άτομα που βιώνουν κοινωνικό αποκλεισμό, άτομα στην τρίτη ηλικία και, τελικά, ο κάθε ένας και κάθε μία από εμάς.

Υγεία και στοματική υγεία

Για την θεραπευτική οδοντιατρική, η σχέση γενικής και στοματικής υγείας είναι προφανής και αναγνωρισμένη: οι στοματικές εκδηλώσεις πολλών συστημικών νοσημάτων και ο ρόλος της μικροβιακής χλωρίδας του στόματος, ως αιτιολογικός παράγοντας, στην παθογένεια διαφόρων ασθενειών, υπογραμμίζουν την αμφίδρομη σχέση της υγείας του στόματος και γενικότερης υγείας του ατόμου. Οι βασικές αιτίες εμφάνισης σοβαρών χρόνιων νοσημάτων (καρδιαγγειακά, νεοπλάσματα κ.ά) ταυτίζονται με εκείνες των νοσημάτων του στόματος: η δίαιτα, η υγιεινή, το κάπνισμα και η υψηλή κατανάλωση αλκοόλ, το stress ακόμη και η σεξουαλική συμπεριφορά είναι μερικοί από τους παράγοντες οι οποίοι, μόνοι τους ή σε συνδυασμό, προκαλούν διάφορες νοσηρές καταστάσεις. Επιπλέον, η διατήρηση της γενικής υγείας -και κατά συνέπεια η εμφάνιση ή απουσία ασθένειας- καθορίζεται σε σημαντικό βαθμό από την αλληλεπίδραση κοινωνικών, οικονομικών και πολιτικών παραγόντων, κάτι που φαίνεται πως ισχύει και για την στοματική υγεία.

Τα παραπάνω δεδομένα εντάχθηκαν δυναμικά στο πεδίο της πρόληψης της στοματικής υγείας, κατά την τελευταία δεκαπενταετία, μέσα από την προσέγγιση των Κοινών Παραγόντων Κινδύνου (Common Risk–factor Approach): η στρατηγική αυτή της προαγωγής της υγείας διέπεται από τη βασική αρχή ότι εστιάζοντας στην πρόληψη ή στην μεταβολή μικρού αριθμού παραγόντων κινδύνου, οι οποίοι είναι κοινοί για ορισμένα μη μεταδοτικά νοσήματα, βελτιώνονται ταυτόχρονα περισσότερα του ενός νοσήματα, τα οποία αφορούν τόσο τη γενική όσο και την στοματική υγεία. Σε αυτό το πλαίσιο, τα ζητήματα της στοματικής υγείας προσεγγίζονται και από άλλες πλευρές όπως, επίσης, θέματα που αφορούν την γενικότερη υγεία του ατόμου μπορούν να αναδυθούν, μέσα από παραδείγματα που προσφέρει ο χώρος της φροντίδας της στοματικής υγείας.

Τι κάνουμε (1)

Σημείο εκκίνησης είναι η Προαγωγή της Υγείας και η Αγωγή για την Στοματική Υγεία. Προαγωγή της Υγειάς είναι η διαδικασία που δίνει την δυνατότητα στους ανθρώπους να ελέγχουν και να βελτιώνουν την υγεία τους. Έχουν προσδιοριστεί πέντε προτεραιότητες για την προαγωγή της υγείας στον 21^ο αιώνα:

• Προώθηση της κοινωνικής ευθύνης για την υγεία
• Αυξημένες επενδύσεις για την βελτίωση της υγείας
• Διεύρυνση των συνεργασιών για την προαγωγή της υγείας
• Διεύρυνση των κοινοτικών αρμοδιοτήτων και ενδυνάμωση του ατόμου
• Εξασφάλιση της διατομεακότητας της προαγωγής της υγείας

Η Αγωγή Υγείας είναι μία διαδικασία που στηρίζεται σε επιστημονικές αρχές και χρησιμοποιεί προγραμματισμένες ευκαιρίες μάθησης, οι οποίες δίνουν τις δυνατότητες στους ανθρώπους, ως άτομα ή ως σύνολο, να βελτιώσουν τις γνώσεις τους για τα θέματα της υγείας και να αποκτήσουν εκείνες τις δεξιότητες που θα τους βοηθήσουν να αποφασίζουν και να ενεργούν συνειδητά για θέματα που επηρεάζουν την υγεία τους. Η αγωγή υγείας δεν αφορά μόνο την ανταλλαγή πληροφοριών, αλλά περιλαμβάνει την ενδυνάμωση κινήτρων, δεξιοτήτων και εμπιστοσύνης στον εαυτό, στοιχεία απαραίτητα για την ανάληψη δράσης προς την κατεύθυνση της βελτίωσης της υγείας (WHO, 1998). Ειδικότερα, η αγωγή για την στοματική υγεία στοχεύει στην ευαισθητοποίηση των ατόμων στην αυτοφροντίδα της στοματικής υγείας, στον έλεγχο του διαιτολογίου και στις τακτικές επισκέψεις στο οδοντιατρείο.

Από τα παραπάνω, γίνεται σαφές πως η αγωγή για την στοματική υγεία (για την υγεία γενικότερα) αποτελεί ένα σημαντικό εργαλείο για την προαγωγή και βελτίωση της υγείας ενός πληθυσμού και είναι ένα μέρος των δράσεων που μπορούν να πραγματοποιηθούν προς αυτή την κατεύθυνση.

Ποιοι είμαστε

Προερχόμαστε από τον χώρο της οδοντιατρικής. Οι βασικές μας σπουδές είναι στην οδοντιατρική επιστήμη, καθένας από εμάς όμως έχει δραστηριοποιηθεί και σε άλλα πεδία. Ο πυρήνας της ομάδας αποτελείται από δύο άτομα: τον Δημήτρη Δημητριάδη και την Ελένη Κωνσταντοπούλου. Είναι τα πλέον σταθερά, σε παρουσία, μέλη και είναι εκείνοι που, 4 χρόνια πριν, ξεκίνησαν την προσπάθεια οργάνωσης και συντονισμού του πρώτου προγράμματος πρόληψης της στοματικής υγείας στις Θεραπευτικές Κοινότητες, στο πλαίσιο των δραστηριοτήτων της Επιτροπής Πρόληψης του Οδοντιατρικού Συλλόγου Αττικής. Μέσα σε αυτά τα χρόνια, στην ομάδα έχουν δραστηριοποιηθεί πολλές και πολλοί συνάδελφοι, όλοι με τον δικό τους μοναδικό τρόπο και προσφορά.