Μουσική – Εκπαίδευση – Performing – Αλλαγή (-3)

Ο Zappa ηχογράφησε ένα -και μοναδικό, από όσο γνωρίζω- ερωτικό τραγούδι, το Directly From My Heart To You, το οποίο, παρεπιμπτόντως, δεν ήταν δική του σύνθεση. Επιπλέον, σαν να ήθελε να αποστασιοποιηθεί περισσότερο από το θέμα, επέλεξε το βιολί και τη φωνή του Don “Sugarcane” Harris να πρωταγωνιστούν από την αρχή έως το τέλος, φτιάχνοντας έτσι μία τρυφερά σκληρή ερωτική εξομολόγηση, σαν ένα χριστουγεννιάτικο μπισκότο βουτηγμένο σε ένα ποτήρι Jack Daniels.

Αυτά. Για αρχή.

Είναι περίεργο που τρεισήμισι χρόνια τώρα, επιθυμώ να γράψω για τα τρέχοντα, τα φλέγοντα και τα σημαντικά και καταλήγω να μονολογώ για τραγούδια και μουσικές που με συν-κινούν, με ταξιδεύουν και με κάνουν άνθρωπο. Όσο περνά ο καιρός και ο χρόνος, βρίσκω αξία στη σιωπή και νόημα στην αφαίρεση. Διαισθάνομαι ότι κάτι σημαντικό κρύβεται πίσω από τις εμμονές και τα κολλήματά μου, μία άρρητη αλήθεια, ένα φευγαλέο κοίταγμα πέρα από τις αναπαραστάσεις των πραγμάτων, μέσα στη σπηλιά και τους πραγματικούς πρωταγωνιστές του Ζην και του Ζεν. Τα πράγματα μπήκαν στη θέση τους, όταν διάβασα τη συνέντευξη του Bruce Brubaker στο New York Pianist (15/12/2008). Εκεί, ο εξαίρετος πιανίστας, λέει μεταξύ άλλων:

«… Έχω μια θεωρία για την παλιά τριαδική σχέση μεταξύ συνθέτη, ερμηνευτή, ακροατή. Είναι πλέον παρελθόν και δεν πιστεύω ότι η ιδέα του συνθέτη ως δημιουργού, κάτι-σαν-θεϊκή-φιγούρα που παραδίδει τον νόμο (ή μάλλον ακριβέστερα παραδίδει την αρχή και το τέλος των πραγμάτων) δεν πιστεύω ότι έχει νόημα και ισχύ άλλο πια. Νομίζω ότι όλοι είμαστε συμμέτοχοι σε ένα είδος μουσικής εμπειρίας, το οποίο μπορεί να είναι κάτι περισσότερο ή κάτι λιγότερο από όσους εμπλέκονται στη σχέση, και έτσι ήταν πάντοτε. Και είναι τώρα, στον σημερινό κόσμο, που κάτι τέτοιο γίνεται εμφανές, καθώς οι παλαιού τύπου Τέχνες -που ήταν τόσο δικτατορικές και εξουσιαστικές από την πλευρά του συνθέτη/δημιουργού/συγγραφέα- αυτού του τύπου η Τέχνη δεν είναι τόσο αποτελεσματική στη σημερινή κοινωνία.

… Ο (Philip) Glass έχει εξηγήσει τον τρόπο που εκτιμά ότι ένα έργο Τέχνης (γενικά, αλλά ας μιλήσουμε για τη μουσική τώρα), κάθε σύνθεση δεν έχει ολοκληρωθεί έως ότου κάποιος την  ακούσει και είναι η ηχητική πρόσληψη από τον ακροατή που ολοκληρώνει τη σύνθεση. Έτσι, πράγματι δεν είναι ένα τελειωμένο πράγμα και φυσικά αυτό έχει σαν αποτέλεσμα ότι κάθε άτομο που το ακούει, και ας συμπεριλάβουμε αυτόν που το ερμηνεύει επίσης, καθένας που ακούει και καθένας που ερμηνεύει, αυτά τα άτομα ολοκληρώνουν το έργο με διαφορετικό τρόπο και το ολοκληρώνουν διαφορετικά σε διαφορετικές συνθήκες.

… Ξέρεις, υπάρχουν αυτές οι σχολές στο θέατρο, τύπου Στανισλάφσκι, με ηθοποιούς όπως ο Brando και ο Clint Eastwood, οι οποίοι δεν επαναλαμβάνονται κατά τη διάρκεια της πρόβας. Αυτοί οι τύποι δεν προβάρουν τα λόγια τους, ξέρεις τώρα, ‘Make my day; Make my day’. Δεν το κάνουν αυτό. Νομίζω ότι όλη η ιστορία είναι να βρεις κάποιου τύπου εσωτερική, θα τολμούσα να πω, Αλήθεια και εάν μπορέσεις και επιστρέψεις σε αυτό το σημείο, κάθε φορά που θα πηγαίνεις εκεί και θα δίνεις την ερμηνεία σου, οι ξεχωριστές λεπτομέρειες  θα διαφέρουν. Το μόνο πράγμα που θα μένει σταθερό θα είναι το μέρος από όπου επανέρχεσαι.

… Είχα παίξει ένα ακόμη μουσικό έργο του (John) Cage, τότε, έργο μουσικής δωματίου και ήταν ένα από εκείνα που είχε γράψει με χοντρό μολύβι ή μάλλον βούρτσα, και πολλές νότες ήταν επίτηδες ασαφείς. Το προσπάθησα λοιπόν, ήμουν και αρκετά νέος, πήγα και τον βρήκα και του λέω: ‘Κύριε Cage, τι νότα υποτίθεται ότι είναι αυτή;’ Δεν μπορούσα να το καταλάβω και αυτός είπε κάτι που, εκείνη την εποχή, με θύμωσε πάρα πολύ, αλλά έχει νόημα εάν το σκεφτείς λίγο παραπάνω. Είπε ‘Απλώς ακροάσου. Και μετά θα ξέρεις τι να κάνεις’

Αυτή η κουβέντα θα έπρεπε να βρίσκεται πάνω από την είσοδο κάθε μουσικού σχολείου! Είναι η πιο σημαντική συμβουλή που μπορείς να δώσεις σε ένα μουσικό και βέβαια, για μένα, ήταν πολύ εκνευριστικό τότε.  Ήθελα μόνο (απλώς) να μου πει ποια νότα ήταν αυτή που έπρεπε να παίξω.»

Περί αυτού πρόκειται: σε κάθε σεμινάριο, σε κάθε επίσκεψη σε Κοινότητα, σε κάθε ομιλία σε γονείς ή μαθητές, στην τάξη ή στο ιατρείο, λίγο πριν ξεκινήσουμε και καθώς αντικρίζω τα πρόσωπα που βρίσκονται γύρω μου, επιστρέφω όχι σε αυτά που πρέπει να πω αλλά  σε εκείνα που με έμαθαν πώς να δημιουργώ ένα τόπο συνάντησης και μάθησης από και με τους άλλους, πώς να ακούω εκείνα που λένε, όσα εννοούν και αυτά που δεν θέλουν να πουν και πώς να ταξιδεύω σε αυτά τα νερά, που κάθε φορά διαφέρουν στην ένταση και το ρυθμό, αλλά παραμένουν στην ουσία τα ίδια. Έτσι, ανεξάρτητα από το θέμα της συνάντησης (επικοινωνία και συγκρούσεις / σχέση γιατρού ασθενή / αυτοφροντίδα και χρήση ουσιών / φροντίδα της στοματικής υγείας των παιδιών / αγωγή στοματικής υγείας κλπ) και το αναγκαίο περιεχόμενο/παρτιτούρα/ρόλος που το χαρακτηρίζει (το οποίο μπορεί να κουβαλάω μαζί μου σε διαφάνειες), οδηγός μου είναι το πώς υπάρχω και όχι το πώς θα τα πω. Και αυτό, υποχρεωτικά, περιλαμβάνει και τους άλλους γύρω μου και τον τρόπο που αλληλοεπηρεαζόμαστε. Είναι δύσκολο να το εκφράσω, για αυτό έβαλα τον Bruce να τα πει.

Νομίζω ότι όλοι είμαστε performers, σχεδόν σε κάθε περίσταση και μάλιστα, πολλές φορές, αυτοσχεδιάζουμε. Είναι όμως η αυθεντικότητά μας (η οποία δεν γνωρίζω επακριβώς πώς αποκτάται) που χαρακτηρίζει τον τρόπο που υπάρχουμε και μας κάνει υποφερτούς και, εάν είμαστε τυχεροί, σημεία αναφοράς για τους άλλους.

Η ζωή, μάλλον, είναι αυτό το πείραμα-παιχνίδι που κάνει ο Bobby Mc Ferrin με το κοινό στο video που ακολουθεί.

Πόσο εύκολο είναι να δεχτείς όσα λέει ο Brian Eno  για το 77 Million Paintings και να τα μεταφέρεις στο πεδίο της εκπαίδευσης ή της υγείας, της πολιτικής και των σχέσεων σε τελική ανάλυση…;

Είναι δυνατόν να υπάρχουμε σε ένα ανοιχτό πλαίσιο, που αντέχει ερμηνείες και διαπιστώσεις αντιφατικές και, μερικές φορές, α-νόητες;  Από ό,τι φαίνεται εκεί υπάρχουμε και μέρος των δυσκολιών που αντιμετωπίζουμε είναι η έλλειψη παραδοχής του γεγονότος.

Γράφει ο Seth Godin: Είναι πολύ πιο εύκολο για έναν οργανισμό να αφομοιώσει νέες λέξεις/εκφράσεις από το να αλλάξει ουσιαστικά έστω και ένα πράγμα. Η πραγματική αλλαγή είναι μία άβολη κατάσταση. Εάν δεν υπάρχει αυτή η αίσθηση, τότε απλώς έχετε υιοθετήσει κάποιες νέες λέξεις.

Νομίζω ότι η μουσική του Eno, σε κάνει να αισθάνεσαι άβολα, βουτώντας σε διαρκώς στο εναλλασσόμενο συνεχές της ζωής.

Υ.Γ. Δεν υπάρχουν φαντάσματα. Μόνο απώλεια.

Ευκαιρίας δοθείσης

Για όσους/ες από εσάς ενδιαφέρονται να μας γνωρίσουν από κοντά, θα είμαστε στην Θεσσαλονίκη με αφορμή το Π.Ο.Σ. και, πιο συγκεκριμένα, την Παρασκευή 23/10  αίθουσα Ε’ έχουμε Ελεύθερη Ανακοίνωση 9-9.10 (ναι, είναι πολύ πρωί…) με θέμα ‘Απόψεις για την στοματική υγεία και υγιεινή ατόμων που παρακολουθούν προγράμματα απεξάρτησης στην περιοχή της Αθήνας’ . Εννοείται ότι την ίδια μέρα έχει ενδιαφέρουσες ομιλίες με αντικείμενο την Κοινωνική Οδοντιατρική και την Αγωγή Στοματικής Υγείας, όπου θα παρεβρεθούμε επίσης.

Αλλαγή θέματος.

Την Δευτέρα ήμουν τυχερός, καθώς βρέθηκα σε δύο πολύ όμορφες εκδηλώσεις: η πρώτη ήταν η συνέντευξη του σκηνοθέτη Ken Loach στον βιβλοπωλείο Ιανός και η δεύτερη ήταν η συναυλία του Kronos Quartet στο Παλλάς. Και για τα δύο θα μπορούσαμε να συζητάμε ώρες (το εννοώ!) θα περιοριστώ όμως σε δύο μικρά σχόλια.

Για το πρώτο: όσο μεγάλος και αν είναι ο Δάσκαλος, παραμένει αναξιοποίητος εφόσον δεν υπάρχει κάτι για το οποίο χρειάζεσαι την καθοδήγησή του.

Για το δεύτερο: what is the taste of music? ή what is the music of taste?

Το πρόγραμμα στις Κοινότητες (g)

Για το έτος 2007-08 είχε προγραμματιστεί η υλοποίηση του προγράμματος από την ομάδα των Εθελοντών Οδοντιάτρων, οι οποίοι είχαν εκπαιδευτεί σε προγούμενες φάσεις της παρέμβασης. Για τον σκοπό αυτό έγιναν μία σειρά από συναντήσεις, προκειμένου να σχεδιαστεί ένας οδηγός επισκέψεων στις Κοινότητες, να συμφωνηθεί η μεθοδολογία για την προσέγγιση της ομάδς-στόχου και να οριστούν ομάδες και δραστηριότητες. Σε αυτή την φάση του προγράμματος αποφασίστηκε η ελάχιστη συμμετοχή των παλαιότερων μελών της ομάδας (Ελένη και Δημήτρης), έτσι ώστε τα νέα μέλη να αναλάβουν το μεγαλύτερο μέρος της υλοποίησης και να αποκτήσουν ανάλογες εμπειρίες.

Παράλληλα, ξεκίνησε συνεργασία με το τμήμα γραφιστικής της Κοινότητας ΔΙΑΒΑΣΗ, για την δημιουργία φυλλαδίου με τον τίτλο Οδηγός για την Στοματική Υγεία , το οποίο πρόκειται να εκδοθεί από τον Οδοντιατρικό Σύλλογο Αττικής και θα δίνεται στα μέλη των Κοινοτήτων ως ενημερωτικό υλικό.

Το καλοκαίρι του 2008 ο απολογισμός για τις επισκέψεις στις Κοινότητες ήταν: Τμήμα Απεξάρτησης Τοξικομανών 18ΑΝΩ (Μιχ. Βόδα), ΔΙΑΒΑΣΗ (Κέντρο Ενημέρωσης) και Τμήμα Εφήβων Κέντρο Ημέρας 18ΑΝΩ. Δηλαδή, σε σχέση με τις προηγούμενες χρονιές, παρατηρήθηκε απώλεια επισκέψεων σε Κοινότητες περίπου στο 60%.

Σε συναντήσεις και συζητήσεις που έγιναν με τα μέλη της ομάδας των Εθελοντών Οδοντιάτρων, αναφέρθηκαν μία σειρά από δυσκολίες που συνάντησαν στην προσπάθειά τους να υλοποίησουν το πρόγραμμα:

• Δυσκολία επικοινωνίας με το προσωπικό των Κοινοτήτων
• Αδυναμία συννενόησης για την επίτευξη συνάντησης
• Νέα πρόσωπα στους υπεύθυνους των Κοινοτήτων, οι οποίοι δεν γνώριζαν λεπτομέρειες για το πρόγραμμα και ήταν επιφυλακτικοί στην συνεργασία
• Έλλειψη χρόνου στο πρόγραμμα των Κοινοτήτων, εξαιτίας άλλων δράσεων, γεγονός που δεν επέτρεπε την επίσκεψη των οδοντιάτρων και την υλοποίηση του προγράμματος αγωγής υγείας
• Φόρτος εργασίας, για τα μέλη της ομάδας των οδοντιάτρων
• Περιορισμένη επικοινωνία μεταξύ των οδοντιάτρων, για την οργάνωση δράσεων και την ανάληψη αρμοδιοτήτων
• Άλλα ζητήματα

Τα προβλήματα αυτά, είχαν παρουσιαστεί -και αντιμετωπιστεί- σε παλαιότερες φάσεις του προγράμματος. Επιπλέον, ο αριθμός της ομάδας των οδοντιάτρων που είχε αναλάβει την υλοποίηση της παρέμβασης σε αυτή την φάση, ήταν μεγαλύτερος από άλλες φορές (7 άτομα έναντι 2, σε προηγούμενα έτη).

Έχοντας αυτά κατά νου, μπορούν να γίνουν ορισμένες παρατηρήσεις για την φετινή χρονιά.

• Τα ζητήματα ηγεσίας είναι πολύ σημαντικά και δεν πρέπει να υποβαθμίζονται. Η ανάγκη εμψύχωσης και καθοδήγησης μπορεί να είναι πιο σημαντική από μία πολύ καλή θεωρητική και πρακτική προετοιμασία και χρειάζεται να υπάρχει ετοιμότητα για χρήσιμες αλλαγές και διευθετήσεις. Η αυτο-οργάνωση και η ανάληψη πρωτοβουλιών μπορεί να είναι η ευκταία κατάσταση, πρέπει όμως να πληρούνται και οι ανάλογες συνθήκες που θα τις υποστηρίξουν (χρόνος, ωριμότητα, προσδοκίες, κίνητρα)
• Η συμμετοχή σε παρόμοιες ομάδες απαιτεί πάντοτε το κάτι παραπάνω από αυτόν/η που δεσμεύεται στην διεργασία. Τούτο μπορεί να σημαίνει περισσότερο διαθέσιμο χρόνο, μεγαλύτερη υπομονή, επαναπροσδιορισμό προταιρεοτήτων, διάβασμα και προετοιμασία, συμμετοχή σε ομαδική εργασία, συνεργασία σε αντίξοες συνθήκες και θυσίες σε διάφορα επίπεδα, κάποιες φορές μικρότερης και κάποιες άλλες μεγαλύτερης σημασίας. Ίσως να χρειάζεται μία εσωτερική (προσωπική) φλόγα, η οποία θα κρατάει το ενδιαφέρον ζωντανό και την αντίσταση στις δυσκολίες όρθια.
• Το πρόγραμμα στις Κοινότητες, όπως και πολλά άλλα παρόμοιου τύπου προγράμματα, είναι μία εθελοντική προσπάθεια με μοναδικό αντάλλαγμα, για όσους συμμετέχουν, την ικανοποίηση βαθύτερων προσωπικών αναγκών, οι οποίες δύσκολα προσδιορίζονται και εκφράζονται. Σε κάθε περίπτωση, όμως, η αναγνώριση των προσπαθειών και των αποτελεσμάτων της εργασίας των εθελοντών αλλά και η συνειδητοποίηση, από όλους τους εμπλεκόμενους φορείς (Σύλλογοι, Ομοσπονδίες, Θεραπευτικές Κοινότητες, Δήμοι κ.ά) ότι τέτοιες προσπάθειες χρειάζονται υποστήριξη, με κάθε δόκιμο και δημιουργικό τρόπο, είναι ίσως το αναγκαίο οξυγόνο που απαιτείται για την επιβίωση παρόμοιων παρεμβάσεων.

«Πρέπει ολοένα να βυθίζομαι στα νερά της αμφιβολίας. Από το λάθος πρέπει κάποιος να ξεκινάει και να φέρνει στο φως την αλήθεια που κρύβει μέσα του» L.Wittgenstein Γλώσσα, μαγεία, τελετουργία. Εκδόσεις Καρδαμίτσα, 1990.

Σχόλια

Στην δεύτερη και τρίτη φάση του Προγράμματος στις Κοινότητες, δόθηκαν στα άτομα της ομάδας-στόχου ερωτηματολόγια που διερευνούσαν τις απόψεις και τις συνήθειές τους σχετικά με την φροντίδα της στοματικής υγείας. Η τελευταία σελίδα του ερωτηματολογίου, είχε τον τίτλο «Σχόλια». Εκεί μπορούσε κάποιος να γράψει ό,τι ήθελε, χωρίς περιορισμούς και δίχως συγκεκριμένη θεματολογία. Στην τρίτη φάση (2005-2006) συμπληρώθηκαν συνολικά 250 ερωτηματολόγια και στην σελίδα με τα Σχόλια έγραψαν περίπου 40 άτομα.

Παρακάτω ακολουθούν τα περισσότερα από αυτά. Διαβάζονται σαν ιστορίες ανθρώπων που άδραξαν την ευκαιρία και αφηγήθηκαν την εμπειρία τους στο χαρτί, όπως περίπου έκαναν και τις ημέρες που τους συναντήσαμε.

Δεν έχω σχόλια να κάνω, θέλω να ακούσω τους γιατρούς. (Άντρας, 29 ετών)

Ουδέν σχόλιον, γιατί η στοματική μου υγεία είναι σε κακή κατάσταση. (Άντρας, 42 ετών)

Έχω σοβαρό πρόβλημα με τα δόντια μου και δεν ξέρω τι μπορώ να κάνω γιατί δεν έχω χρήματα για να τα φτιάξω και αυτό με εμποδίζει. (Άντρας, 24 ετών)

Δεν έχω ασφάλεια οπότε και η ιατροφαρμακευτική περίθαλψη και η επίσκεψη σε έναν οδοντίατρο κοστίζει πάρα πολλά. Επίσης χρειάζεται αρκετές επισκέψεις για να αντιμετωπίσεις ένα πρόβλημα και αυτό τις περισσότερες φορές είναι πολύ δύσκολο. (Άντρας, 27 ετών)

Να ήταν οι οδοντίατροι πιο ενημερωτικοί για το τι πρέπει ή έχουν να κάνουν και για το τι είναι επώδυνο ή όχι για να μην υπάρχει ο φόβος. Να μην ήταν οι γιατροί τόσο ακριβοί και πώς θα το ξέρω για το τι σωστή δουλειά κάνουν με τα δόντια μου. (Άντρας, 24 ετών)

Μου λείπουν 3 δόντια και δεν έχω την δυνατότητα χρημάτων για να τα βάλω. (Γυναίκα, 26 ετών)

Πιστεύω ότι θα ήταν πολύ ωφέλιμο και διευκολυντικό για μας να υπήρχε συγκεκριμένος φορέας που να μπορούμε να απευθυνόμαστε ως μέλη της επανένταξης και πρώην χρήστες. (Άντρας, 37 ετών)

Έχω προσπαθήσει αρκετά με τα δόντια μου αλλά έχω παραιτηθεί λόγω κούρασης και χρημάτων. Πιστεύω τέτοιες ενέργειες ενδιαφέροντος από σας είναι απαραίτητες και πολύ ενδιαφέρον αυτό που προσπαθείτε, να το συνεχίσετε. (Άντρας, 27 ετών)

Δεν πάω στον οδοντίατρο γιατί δεν τους μπορώ και να είμαι για ώρα με το στόμα ανοικτό. (Γυναίκα, 24 ετών)

Για να φτιάξεις π.χ. 5 δόντια πρέπει να κάνεις τουλάχιστον 10 επισκέψεις στον οδοντίατρο. Αυτές τις 10 μέρες καθημερινά υποφέρεις. Εμένα αυτό με κάνει και δεν έχω υπομονή. Προτιμάω να ξέρω ότι θα πάω και θα τελειώσω σε 1-2 μέρες. (Άντρας, 27 ετών)

Θέλω να με βοηθήσετε να φτιάξω όσο το δυνατόν καλύτερα τα δόντια μου. Νιώθω πολύ άσχημα. (Γυναίκα, 25 ετών)

Θέλω να φτιάξω τα κάτω δόντια μου γιατί δεν τα έχω όλα, έχω μόνο 5 δόντια, και δυσκολεύομαι να μιλάω και να μασάω. (Γυναίκα, 25 ετών)

Έχω 3 ψεύτικα δόντια μπροστά και με την χρήση συνεχίζουν και σπάνε και άλλο. Η ποιότητα των δοντιών μου δεν είναι σε καλή κατάσταση από μικρός. (Άντρας, 28 ετών)

Πρέπει να πάω για καθαρισμό και για να βγάλω ένα δόντι και να βάλω άλλα τέσσερα. (Άντρας, 30 ετών)

Ενδιαφέρον το ερωτηματολόγιο πιστεύω ότι θα βοηθήσει πολύ να καταλάβουμε ότι είναι από τα πιο σημαντικά θέματα της υγείας μας η υγεία των δοντιών και του στόματος γενικότερα. (Άντρας, 36 ετών)

Οι ερωτήσεις με βοήθησαν να καταλάβω ότι τα δόντια μου χρειάζονται συνεχή περιποίηση και παρακολούθηση. Σας ευχαριστώ πολύ και σας συγχαίρω που ασχολείστε με ανθρώπους εξαρτημένους σαν εμένα και τις υπόλοιπες κοπέλες στον ξενώνα. (Γυναίκα, 25 ετών)

Σχετικά με τις ερωτήσεις πιστεύω ότι όσον αφορά τις επιλογές των απαντήσεων ήταν κάπως ελλιπείς. Το θέμα των δοντιών με αφορά ως ένα σημείο αλλά χωρίς να δίνω την απαιτούμενη προσοχή και βάρος στην στοματική μου υγιεινή. Ευχαριστώ για την ευκαιρία κατανόησης και προσοχής και πάλι ευχαριστώ. Γεια σας! (Άγνωστος/η)

Τις ερωτήσεις τις βρήκα ουσιώδεις. Απλά νομίζω ότι γενικώς πολλές χρήστριες έχουν σοβαρό πρόβλημα λόγω χρήσης στα δόντια. Εγώ ευτυχώς δεν έπαθα πολύ μεγάλη ζημιά στα δόντια μου. Πιστεύω ότι η ουλίτιδα, η πέτρα που έχω, οφείλονται στην δική μου αδιαφορία, όπως επίσης το γεγονός ότι χρειάζεται να βάλω και μια γέφυρα. Γενικώς πιστεύω ότι χρειάζεται μεγαλύτερη προσοχή από μένα. (Γυναίκα, 33 ετών)

Το ερωτηματολόγιο αυτό με βοήθησε πάρα πολύ στο να δω πιο καθαρά το πόσο προσέχω την υγεία μου και το πόσο φροντίζω τα δόντια και για ποιους λόγους δεν το κάνω ενώ μου είναι αρκετά πράγματα γνωστά για το πώς πρέπει να φροντίζω τα δόντια μου και την υγεία μου. (Άντρας, 27 ετών)

Αυτά που απαντάμε έπρεπε να διαχωρίζονται πριν και μετά την χρήση γιατί πολλά έχουν αλλάξει. (Άντρας, 25 ετών)

Επισκέπτομαι την οδοντίατρό μου για μία απονεύρωση που έχω σε εκρεμμότητα. Έχω κάνει αρκετές εξαγωγές και έχω βάλει γέφυρες και θήκες στα απονευρωμένα δόντια. Πρόσφατα μου προέκυψε και ένας φρονιμήτης και έκανα μία πανοραμική ακτινογραφία για να τον δει η οδοντίατρός μου.(Άντρας, 29 ετών)

Τα δόντια μου τα βουρτσίζω κάθε πρωί αλλά παραμελώ το βραδυνό βούτσισμα. Η κατανάλωση καφέ και τσιγάρου μου δημιουργείπέτρα στα ούλα. Στο παρελθόν έχω κάνει καθαρισμό και λεύκανση, την οποία διέκοψα στη μέση γιατί ερεθίστηκαν τα ούλα μου. Πιθανά να έχω και ουλίτιδα γιατί ματώνουν αν και χρησιμοποιώ μαλακή οδοντόβουρτσα. (Γυναίκα, 25 ετών)

Γενικά εδώ και 15 χρόνια που κάνω χρήση, τα έχω παραμελήσει τελείως τα δόντια μου. Τώρα που ξεκίνησα στην κοινότητα, απόφάσισα να κάνω κάτι και για αυτό. Ξεκίνησα εδώ και 15 ημέρες εργασίες στην οδοντιατρική σχολή για να φτιάξω τα δόντια μου. Σε ιδιώτη γιατρό ήταν αδύνατο να πάω λόγω οικονομικών. (Άντρας, 32 ετών)

Πρέπει να προσπαθήσω περισσότερο και να βουρτσίζω τα δόντια μου καθημερινά. Πιστεύω ότι θα τα καταφέρω!!!! (Άντρας, 25 ετών)

Είμαι πολύ προβληματισμένος από την κατάσταση στην οποία βρίσκονται τα δόντια μου και ήδη έχω ξεκινήσει να κάνω κάποιες κινήσεις εδώ και δύο εβδομάδες και με την πρώτη ευκαιρία να είμαι καλύτερα με οικονομικά μου σκοπεύω να τα φτιάξω όλα γιατί δεν αισθάνομαι καθόλου καλά εγώ σαν άνθρωπος από αυτό που βλέπω κάθε φορά στον καθρέφτη. (Άντρας, 29 ετών)

Θέλω να πλένω τα δόντια μου κάθε μέρα πριν κοιμηθώ και για να έχω καλή στοματική υγεία και για να νιώθω καλά ψυχολογικά και να ενδιαφέρομαι για τον εαυτό μου. (Άντρας, 24 ετών)

Με ενδιαφέρουν πάρα πολύ τα δόντια μου τώρα που δεν κάνω χρήση και αισθάνομαι άσχημα για αυτό και έχω στόχο να τα φτιάξω. (Άντρας, 25 ετών)

Με ενδιαφέρουν πάρα πολύ τα δόντια μου τώρα που δεν κάνω χρήση αλλά δεν έχω λεφτά και ντρέπομαι να τα δείξω. (Άντρας, 25 ετών)

Μ’ αρέσει να φροντίζω τα δόντια μου αλλά πολλές φορές απελπίζομαι γιατί δεν μπορώ να αλλάξω τις ζημιές που έχω κάνει από τις καταχρήσεις. Προσέχοντας τώρα πιο πολύ, τουλάχιστον δεν θα προξενήσω άλλη πιο πολύ. (Άντρας, 26 ετών)΄

Εάν πήγαινα στον οδοντίατρο θα τα είχα αποφύγει όλα αυτά. (Γυναίκα, 28 ετών)

Πιστεύω ότι μεγάλο ρόλο παίζει η οικογένεια, δηλαδή η παιδεία πάνω στην υγεία του σώματος, το πόσο σημαντικό είναι το να δίνουμε χρόνο στον εαυτό μας για να τον αγαπήσουμε. ΝΑ ΜΑΘΟΥΜΕ ΝΑ ΑΓΑΠΑΜΕ ΤΟΝ ΕΑΥΤΟ ΜΑΣ. (Άγνωστος/η)

Μπορεί να βουρτσίζω τα δόντια μου 3 και 4 φορές τη μέρα, μπορεί να τα βουρτσίζω μία φορά τη μέρα, μπορεί τρεις φορές την εβδομάδα και μπορεί να περάσει βδομάδα που να μην θυμάμαι αν τα έχω βουρτσίσει. (Άντρας, 26 ετών)

In Rainbows

Πέρασε σχεδόν ένας μήνας από την τελευταία καταχώρηση, χρόνος που επέτρεψε την απομάκρυνση από μία σειρά δραστηριότητες και οδήγησε στην στροφή προς τα έσω, προκειμένου να επιστρέψουμε λίγο περισσότερο δημιουργικοί και κεφάτοι.

Mία αιτία ήταν η βλάβη του υπολογιστή, minor damage, η οποία επέτρεπε την πρόσβαση στο blog αλλά όχι την ανάρτηση κειμένων. Αυτό ήταν μάλλον καλό, καθώς μας δόθηκε η ευκαιρία να συζητήσουμε με τρίτους για την ποιότητα και το ενδιαφέρον των καταχωρήσεών μας και να σκεφτούμε βελτιώσεις και αλλαγές. Επιπλέον, αποδεχθήκαμε το γεγονός ότι τα πράγματα χρειάζονται χρόνο για να γίνουν και πως η απουσία είναι εξίσου σημαντική με την παρουσία. Αυτά τα ολίγα ως εισαγωγή. Ορισμένα νέα τώρα!

Καταρχήν, έγινε η πρώτη επίσκεψη σε Θεραπευτική Κοινότητα, από την Ομάδα των Εθελοντών (συγκεκριμένα την Βαρβάρα και τον Θοδωρή) και έτσι εγκαινιάστηκε η νέα χρονιά για το πρόγραμμα, μάλλον πετυχημένα (λεπτομέρειες εν καιρώ).

Ακόμη, έχει ξεκινήσει συνεργασία με την Θεραπευτική Κοινότητα Διάβαση, προκειμένου να τυπωθεί εκπαιδευτικό υλικό- με θέμα την φροντίδα της στοματικής υγείας- για τα μέλη των Κοινοτήτων. Η Ομάδα Γραφιστικής, της συγκεκριμένης Κοινότητας, έχει αναλάβει το στήσιμο του φυλλαδίου, το οποίο θα είναι σύντομα στον δρόμο για το τυπογραφείο. Το γεγονός αυτό είναι πολύ σημαντικό για πολλούς λόγους, κυρίως όμως επειδή ο Ο.Σ.Α. δημιουργεί γέφυρα επικοινωνίας με ένα χώρο εκτός της Οδοντιατρικής και ανοίγεται, ακόμη περισσότερο, σε ομάδες που θεωρούνται απαιτητικές και δύσκολες.

Από 30/11 έως 2/12, πραγματοποιείται στην Πάτρα το 27^ο Πανελλήνιο Οδοντιατρικό Συνέδριο, με τον τίτλο «Ο πόνος στην οδοντιατρική πράξη». Για τον οδοντιατρικό κλάδο, αυτή είναι η κορυφαία στιγμή του χρόνου, καθώς η επιστημονική κοινότητα και οι επαγγελματίες της στοματικής υγείας συναντώνται, ανταλλάσουν εμπειρίες και ιδέες, προάγοντας την βελτίωση της επιστημονικής γνώσης, διαχέοντας ταυτόχρονα στην κοινωνία τις εξελίξεις στο πεδίο της φροντίδας της στοματικής υγείας. Μελετώντας το προκαταρκτικό πρόγραμμα, εύκολα μπορεί να διαπιστώσει κάποιος πως η κύρια θεματολογία περιστρέφεται γύρω από την θεραπευτική/επανορθωτική οδοντιατρική, ενώ ζητήματα Πρόληψης, Κοινωνικής Οδοντιατρικής και σχέσεων οδοντιάτρου και ασθενή εμφανίζονται ελάχιστα ή απουσιάζουν τελείως. Αναρωτιέμαι, ο κόσμος έχει τις ίδιες ανησυχίες; Προφανώς ενδιαφερόμαστε για την ποιότητα των υπηρεσιών υγείας αλλά η αδράνεια στο πεδίο της Πρόληψης καθορίζει την μελλοντική κατάσταση της στοματικής υγείας του Ελληνικού Πληθυσμού. Πόσο οργανωμένοι είμαστε σε αυτόν τον τομέα; Τι δράσεις υπάρχουν; Πόσο αποτελεσματικές είναι; Τι γίνεται με τις ειδικές ομάδες του ενήλικου πληθυσμού; Πόσο ευαισθητοποιημένοι και καταρτισμένοι είναι οι επαγγελματίες της στοματικής υγείας στα θέματα σχέσεων με τους/τις ασθενείς τους; Σε τέτοιου τύπου Συνέδρια, υπάρχει χώρος να εκφραστούν παρόμοιες ανησυχίες ή σκέψεις; Αν όχι, ποιο θα ήταν το κατάλληλο πλαίσιο υποστήριξης και ανάδειξης αυτών των θεμάτων;

Τέλος, πριν από λίγες εβδομάδες κυκλοφόρησε το νέο πόνημα των Radiohead με τον τίτλο In Rainbows. Αν ψάξετε στο διαδίκτυο θα βρείτε την σχετική φιλολογία που το ακολούθησε, εδώ θέλω απλώς να σχολιάσω την δημιουργική πορεία μίας παρέας ανθρώπων (μουσικών και όχι μόνο) οι οποίοι παρεμβαίνουν στα πράγματα της κοινωνικής ζωής δυναμικά και καινοτόμα, κάνοντας μουσική, διερευνώντας καινούρια μονοπάτια, αφήνοντας πίσω τους πολύτιμα δώρα, για όποιον/α έχει την διάθεση να τα συλλέξει. Ακόμα και αν δεν γνωρίζετε την αγγλική γλώσσα, αφήστε την μουσική να σας παρασύρει και επιτρέψτε στον εαυτό σας να ξεφύγει από το δεδομένο και σίγουρο παιχνίδι της καθημερινότητας. Για επανηλλειμένες ακροάσεις.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Τι κάνουμε (2)

Η κεντρική δραστηριότητα του προγράμματος έχει παραμείνει η ίδια, σε όλες της φάσεις υλοποίησης της παρέμβασης: ένα σεμινάριο αγωγής στοματικής υγείας, διάρκειας 90΄ περίπου. Μέσα σε αυτόν τον χρόνο, γίνεται προσπάθεια να παρουσιαστούν ορισμένα βασικά ζητήματα σχετικά με τα νοσήματα του στόματος, την φροντίδα της στοματικής υγείας και την επισκεψιμότητα στο οδοντιατρείο. Για τον σκοπό αυτό, χρησιμοποιούνται διάφορα εκπαιδευτικά μέσα (διαφάνειες/slights, εκμαγεία μεμονωμένων δοντιών και επίδειξης, πίνακες κ.ά.) και εκπαιδευτικές τεχνικές (εισήγηση, ερωτήσεις-απαντήσεις, συζήτηση/διάλογος, καταιγισμός ιδεών, εργασία σε μικρές ομάδες κ.ά).

Βέβαια, θα μπορούσε κάποιος/α να αναρωτηθεί: τι προλαβαίνετε να πείτε σε μιάμιση ώρα;/ πόσο θεωρητική και βαρετή μπορεί να είναι η παρουσίαση;/ πόσο συμμετέχουν τα άτομα της ομάδας-στόχου;/ υπάρχει χρόνος για να εκφραστούν απορίες ή/και προσωπικές απόψεις;/ τελικά, πόσο ενδιαφέρον μπορεί να έχει μία συζήτηση για την υγεία του στόματος, όταν ένα άτομο έχει πιο σοβαρά ζητήματα να αντιμετωπίσει στην ζωή του/της;

Κρίσιμα ερωτήματα.

Και είναι δύσκολο να δοθεί απάντηση, με ένα γραμμικό και μονοδιάστατο τρόπο.

Πράγματι, μιάμιση ώρα είναι πολύ λίγος χρόνος για να αναλυθούν τα θέματα που αφορούν την υγεία του στόματος, πολύ δε περισσότερο να αναμένουμε αλλαγή συμπεριφοράς. Φαίνεται, όμως, ότι όσο διαρκεί το σεμινάριο αναπτύσσονται σχέσεις και δημιουργείται κλίμα εμπιστοσύνης (όχι πάντοτε, είναι η αλήθεια), μεταξύ των οδοντιάτρων και των ατόμων της ομάδας-στόχου, γεγονός απαραίτητο για την εξασφάλιση ανοικτής και εποικοδομητικής επικοινωνίας.

Η μονότονη παρουσίαση διαφανειών και οδηγιών, σχετικά με την φροντίδα της υγείας του στόματος, είναι η μεγαλύτερη παγίδα στην οποία, με μεγάλη ευκολία, πέφτουμε στην προσπάθειά μας να προσεγγίσουμε τα άτομα που παρακολουθούν. Εξοικειωμένοι/ες με την ορολογία και την επιστημονική γνώση του θέματος, αγχωμένοι/ες να προλάβουμε να πούμε όσο το δυνατόν περισσότερα στον λίγο χρόνο που έχουμε, με εφόδια τις «αγαπημένες» διαφάνειες και ό,τι άλλο υλικό υπάρχει στην διάθεσή μας, βουτάμε να κολυμπήσουμε, ξεχνώντας ότι σε αυτή την διαδικασία συμμετέχουν και κάποια άλλα άτομα, τα οποία, συνήθως, παρακολουθούν βουβά, περιμένοντας πότε θα τους δοθεί η ευκαιρία να κάνουν μία ερώτηση ή να εκφράσουν κάποια απορία. Από την άλλη πλευρά, φάνηκε πως τα άτομα που παρακολούθησαν το σεμινάριο εκτίμησαν τις αναλυτικές παρουσιάσεις, όσο πολύπλοκες ή/και δυσνόητες να ήταν, ιδιαίτερα όταν αφορούσαν ερωτήματα που εκείνοι/ες είχαν ήδη θέσει. Η χρήση φωτογραφιών και η επίδειξη με εκμαγεία, βοηθούσε πολύ σε αυτές τις περιπτώσεις.

Το ζήτημα της συμμετοχής είναι κεφαλαιώδες, όχι μόνο για το παρόν πρόγραμμα αλλά και για τις περισσότερες εκπαιδευτικές διαδικασίες [χώρια η σημασία που μπορεί να έχει για το ευρύτερο περιβάλλον που δραστηριοποιούμαστε (οικογένεια, εργασία, κοινότητα, πολιτική κ.ά)]. Αυτό που αναδύθηκε ως κρίσιμο στοιχείο, για την πραγματοποίηση ενός συμμετοχικού σεμιναρίου, ήταν αφενός η κατανόηση και αποδοχή, εκ μέρους των οδοντιάτρων, της σημασίας της ισότιμης και ανοικτής επικοινωνίας ως κύριο συστατικό της εκπαιδευτικής διαδικασίας και, αφετέρου, η δέσμευσή τους στην υιοθέτηση των εκπαιδευτικών τεχνικών που ευνοούν την δραστηριοποίηση των συμμετεχόντων. Με αυτό σαν βάση, έγινε εφικτό (όχι πάντοτε με ευκολία, καθώς it takes two to tango) να εκφραστούν απόψεις, να ακουστούν ιστορίες και να διερευνηθούν προσωπικές εκτιμήσεις, των συμμετεχόντων, για την κατάσταση της στοματικής υγείας τους, έτσι ώστε να διευκολυνθούν στην διευκρίνιση και κατανόηση κρίσιμων ζητημάτων, σχετικά με την αυτοφροντίδα της υγείας.

Υπάρχει μία παλιά (τι άλλο θα μπορούσε να είναι άλλωστε…;) κινέζικη παροιμία, που είναι κάπως έτσι: εάν θέλεις να βοηθήσεις έναν πεινασμένο, μάθε τον να ψαρεύει. Στην περίπτωσή μας φάνηκε ότι, με άξονα το σεμινάριο, δόθηκε η ευκαιρία να γίνει κάτι παραπάνω από «…μία συζήτηση για τα δόντια». Όλοι όσοι συμμετείχαν, οδοντίατροι και μη, περιπλανήθηκαν σε ένα νέο τοπίο, όπου λέξεις όπως υγεία, φροντίδα, φθορά, μάθηση, ανάγκη, ταξίδι και πολλές άλλες, αποκτούσαν νόημα και υπόσταση μέσα από την προσπάθεια για συν-αντίληψη και αλληλο-κατανόηση. Ο πλούτος αυτής της εμπειρίας, τουλάχιστον για την Ομάδα των εθελοντών οδοντιάτρων, αποτέλεσε και αποτελεί το καύσιμο υλικό, για την συνέχιση της προσπάθειας.

Πώς φτάσαμε ως εδώ (Ελένη Kωνσταντοπούλου)

Τέσσερα περίπου χρόνια πριν.

Σε ένα ξενοδοχείο της Αθήνας ο Οδοντιατρικός Σύλλογος κάλεσε όσους συναδέλφους θα ήθελαν να προσφέρουν εθελοντική εργασία.

Βρισκόμουν κι εγώ εκεί.

Αφού ενημερωθήκαμε για την ιδέα της Προληπτικής Οδοντιατρικής και για τους στόχους του προγράμματος αυτού, μας ζητήθηκε να δηλώσουμε το όνομά μας και πού θα θέλαμε να προσφέρουμε. Σημειωτέον, ότι οι στόχοι ήταν προς την κατεύθυνση των σχολείων και προς… κάποιες… ομάδες με ιδιαίτερες ανάγκες.

Η προτίμησή μου ήταν ξεκάθαρη: ήθελα να ασχοληθώ με τις ιδιαίτερες ομάδες. Δηλώνω αυτό και μόνον αυτό.

Με ενημερώνουν ότι υπεύθυνος για αυτές τις ομάδες ήταν ο κος Δημητριάδης.

Μια καλή φίλη με σύστησε στον εν λόγω κύριο και τον διαβεβαίωσα, επί τόπου, ότι αυτό ήθελα και θα χαιρόμουν να δουλέψω για αυτές τις ομάδες.

Αυτή ήταν η πρώτη γνωριμία με την ιδέα και με τον εμπνευστή της, τον Δημήτρη Δημητριάδη.

Πέρασε σχεδόν ένας χρόνος, χωρίς κανείς να με ειδοποιήσει ποτέ. Σχεδόν το ξέχασα. Ώσπου κάποια μέρα με ειδοποιούν ότι ορίστηκε μια πρώτη συνάντηση όσων ήθελαν να συμμετέχουν στην ειδική αυτή ομάδα.

Αυτό ήταν. Από τότε άρχισε κάτι καινούργιο για μένα, και όπως στη συνέχεια διαπίστωσα, και για τον Δημήτρη.

Το σποράκι που ο Δημήτρης έσπειρε εκείνη την μέρα, πριν τέσσερα περίπου χρόνια, τώρα άρχιζε να βγάζει δειλά- δειλά ένα μικρό βλαστάρι.

Τα πράγματα ήταν πολύ δύσκολα στην αρχή. Από τα άτομα της αρχικής ομάδας, έδειξαν ενδιαφέρον κάποιοι. Κάποιοι άλλοι σταμάτησαν. Κάποιοι αραίωσαν.

To δικό μου ενδιαφέρον όλο και φούντωνε, αλλά μαζί φούντωναν και οι φόβοι μου.

Κλεισμένη, όπως όλοι οι οδοντίατροι, μέσα στο ιατρείο μου, δεν είχα καμία εμπειρία από συνεργασία με συναδέλφους. Φοβόμουνα ότι δεν θα ήμουν ικανή, παρότι είχα εμπειρία από εθελοντισμό. Φοβόμουνα ότι δεν θα θυμόμουνα αυτά που έπρεπε να πω, ότι δεν θα μπορούσα να ρυθμίσω το χρόνο, ότι δεν ξέρω το αντικείμενο, ότι θα γίνω ρεζίλη, και άλλα πολλά. Όμως επέμενα. Επέμενα και δοκίμαζα.

Ο Δημήτρης ήταν πάντα πολύ διακριτικός και προσεκτικός. Φρόντιζε να μας ενθαρρύνει, να μας εμψυχώνει και με το αστείρευτο χιούμορ του, πρόσεχε να μην πιεστούμε στο παραμικρό.

Είχε πλήθος από ιδέες και μια καταπληκτική ικανότητα να επικοινωνεί με πολύ χιούμορ και απλότητα.

Θυμάμαι που, στην αρχή, ντρεπόμουνα διότι δεν είχα αυτό το ταλέντο που είχε εκείνος και νόμιζα ότι έπρεπε να το έχω ακριβώς όπως εκείνος. Δίσταζα και δυσκολευόμουνα να πάρω πρωτοβουλίες, αλλά τον στήριζα και τον διευκόλυνα όπου μπορούσα. Σιγά-σιγά ξεθάρρεψα και κατάλαβα ότι έπρεπε να βγάλω τα δικά μου ταλέντα και τις δικές μου ικανότητες .Έτσι και έκανα.

Σε λίγο οργανώσαμε και κρατούσαμε τη μικρή μας ομάδα οι δυο μας.

Ο Δημήτρης, χείμαρρος από ιδέες, ορμητικότητα και οργάνωση, κι εγώ σταθερή στη στήριξη, προγραμματισμό και εκτέλεση των συναντήσεων.

Μετά από κάθε επίσκεψή μας, συναντιόμασταν για να κάνουμε αξιολόγηση και να διορθώνουμε τα τυχόν λάθη μας. Κατεβάζαμε ιδέες για την επόμενη φορά και πάντα ανοίγαμε φιλοσοφικές συζητήσεις, εμπνεόμενοι από όσα ζούσαμε στις μονάδες. Διαπιστώσαμε ότι είχαμε μια συγγενική φιλοσοφία, παρόμοιο τρόπο και ενδιαφέρον για το έργο και τον σκοπό μας.

Ο πρώτος χρόνος πέρασε, ήρθε ο δεύτερος και τότε πια ήμασταν έτοιμοι για να ανοιχτούμε περισσότερο.

Το δημιούργημά μας μεγάλωσε, στέριωσε και είναι έτοιμο να ανοίξει περισσότερο και να συμπεριλάβει στην αγκαλιά του κι άλλους ανήσυχους και δοτικούς συναδέλφους. Το σποράκι μεγάλωσε κι έγινε δεντράκι.

Έτσι βρισκόμαστε στον τρίτο χρόνο εκτέλεσης αυτού του προγράμματος .

Η χαρά μας είναι πολύ μεγάλη που διαπιστώσαμε εφέτος ότι είναι πολλοί σαν κι εμάς. Εφέτος έχουμε παρέα. Σταθερή και θερμή παρέα.

Πολλοί, περισσότεροι από ότι φανταζόμασταν, συνάδελφοι ανταποκρίθηκαν στο κάλεσμά μας.

Έτσι λοιπόν, η μικρή μας παρέα, έγινε μεγάλη.

Εδώ θα ήθελα να εκμυστηρευτώ κάτι ακόμη.

Τη συνεργασία αυτή με τον Δημήτρη, την ξεκίνησα από μια εσωτερική μου ανάγκη να προσφέρω.

Τώρα, τρία χρόνια μετά, μπορώ να πω ότι η δική μου προσφορά, ήταν μηδαμινή, ήταν ένα τίποτα, μπροστά στα οφέλη που εγώ γεύτηκα από αυτήν:

• Συνειδητοποίησα και χρησιμοποίησα κρυμμένα ταλέντα μου και ικανότητες, που ούτε καν γνώριζα ότι διέθετα.
• Έμαθα να συνεργάζομαι ισότιμα και να παράγω έργο μέσα από ισοτιμία.
• Βίωσα και γνώρισα τη διαφορετικότητα και έμαθα να τη σέβομαι και να διδάσκομαι, να μαθαίνω από αυτή.
• Βρήκα τις δικές μου εξαρτήσεις και δρομολόγησα τα δικά μου προγράμματα απεξάρτησης από αυτές.
• Έμαθα ν’ ακούω, να αφουγκράζομαι και να βρίσκομαι σε ετοιμότητα, ακόμη και όταν πρέπει να παραμερίζομαι στην άκρη, γιατί αυτή την ανάγκη «έβγαλε» σήμερα η ομάδα.

 

Η εμπειρία μου με αυτές τις ομάδες, με έκανε πιο πλούσια, πιο σοφή.

Μακάρι να είμαι πάντα τόσο τυχερή στη ζωή μου.

Μερικές φωτογραφίες

[rockyou id=84750317&w=400&h=300]

Το Πρόγραμμα στις Κοινότητες (f)

Η τέταρτη φάση του προγράμματος, η οποία διήρκησε ένα έτος (2006-2007), μπορεί να περιγραφεί ως περίοδος διεύρυνσης και ενδυνάμωσης της Ομάδας των εθελοντών οδοντιάτρων. Έτσι, μετά από σχετική πρόσκληση, δέκα συνάδελφοι και συναδέλφισσες δήλωσαν συμμετοχή για την Ομάδα και, μέσα στο έτος, έγινε προσπάθεια να εξοικειωθούν με το αντικείμενο και τον σκοπό του προγράμματος, όπως επίσης να «δοκιμαστούν», με την παρουσία τους, στις Κοινότητες. Έγιναν, λοιπόν, 3 δίωρα σεμινάρια, όπου αναλύθηκαν οι στόχοι του προγράμματος, συζητήθηκαν οι τεχνικές προσέγγισης των μελών των Κοινοτήτων και απαντήθηκαν απορίες σχετικά με τις επισκέψεις στις Κοινότητες. Επίσης, δόθηκαν, στα μέλη της Ομάδας, σημειώσεις καθώς και ενδεικτική βιβλιογραφία, σχετικά με τα χαρακτηριστικά του προγράμματος. Σε ένα από τα σεμινάρια ήταν προσκεκλημένοι ένας εκπρόσωπος από το Κέντρο Θεραπείας Εξαρτημένων Ατόμων (ΚΕΘΕΑ) και ένας οδοντίατρος που εργάζεται με άτομα που κάνουν χρήση ουσιών (ΟΚΑΝΑ). Η εκπαίδευση των οδοντιάτρων περιλάμβανε, ακόμη, συμμετοχή στις επισκέψεις στις Θεραπευτικές Κοινότητες, προκειμένου, οι οδοντίατροι, να παρακολουθήσουν την μεθοδολογία που ακολουθείται και να διατυπώσουν απορίες και παρατηρήσεις. Τέλος, πραγματοποιήθηκαν δύο επιπλέον συναντήσεις μεταξύ των υπεύθυνων του προγράμματος και των μελών της Ομάδας, έτσι ώστε να προσδιοριστεί ο ρόλος και το είδος της συμμετοχής του/της κάθε οδοντιάτρου. Σε μία από αυτές τις συναντήσεις ήταν παρών ο πρόεδρος του ΟΣΑ κ. Κατσίκης, όπου και δόθηκαν στους οδοντιάτρους πιστοποιητικά συμμετοχής.

Δύο ήταν οι άξονες που κινήθηκε η εκπαιδευτική διαδικασία: αφενός η εξοικείωση των οδοντιάτρων στα θέματα επικοινωνίας με την ομάδα-στόχο και αφετέρου η δημιουργία κοινής γλώσσας/ βιωμάτων και η ανάπτυξη δεσμών, μεταξύ των μελών της ομάδας, έτσι ώστε να αποτελούν ένα ομοιογενές, κατά το δυνατόν, σύνολο. Οι οδοντίατροι/μέλη της ομάδας, πρόκειται να αναλάβουν την υλοποίηση του προγράμματος την ερχόμενη χρονιά και, ως εκ τούτου, είναι απαραίτητο να υπάρχει ενιαία αντιμετώπιση- η οποία θα εκφράζει τις βασικές αρχές της παρέμβασης αλλά και τις προσδοκίες του Συλλόγου- σε σχέση με τους στόχους του προγράμματος.

Σε αυτή την φάση του προγράμματος, η οποία υλοποιήθηκε για άλλη μία φορά σε συνεργασία με την ΑΙΜ, έγιναν επισκέψεις στις εξής Κοινότητες: Κλειστό Πρόγραμμα Γυναικών 18ΑΝΩ, Τμήμα Απεξάρτησης Τοξικομανών 18ΑΝΩ ΨΝΑ (Μιχ.Βόδα), ΔΙΑΒΑΣΗ (Κέντρο Ενημέρωσης), Τμήμα Εφήβων Κέντρο Ημέρας 18ΑΝΩ, Θεραπευτική Κοινότητα Εφήβων ΕΞΑΝΤΑΣ, Τμήμα Απεξάρτησης Τοξικομανών 18ΑΝΩ ΨΝΑ (Ιεράς Οδού), Θεραπευτικό Πρόγραμμα ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ, Ανοικτό Θεραπευτικό Πρόγραμμα Εφήβων ΣΤΡΟΦΗ και συνολικά συμμετείχαν 200 άτομα.

Σε αντίθεση με τις προηγούμενες χρονιές δεν δόθηκαν ερωτηματολόγια (αρχικά και αξιολόγησης) στα μέλη των Κοινοτήτων. Αυτή την φορά κρίθηκε σκόπιμο να δοθούν ερωτηματολόγια αξιολόγησης του προγράμματος, στο προσωπικό των Κοινοτήτων, όπως και έγινε.

(Μέλη της Ομάδας των οδοντιάτρων που συμμετείχαν σε αυτήν την φάση του προγράμματος, ήταν οι: Βουτσινά Βαρβάρα, Γκλεζάκου Ρένια, Γούλα Κωνσταντίνα, Ευμορφιάδης Κώστας, Ζεμπή Δέσποινα, Καραγιάννης Θεόδωρος, Κέντρου Βίκυ, Κωνσταντοπούλου Ελένη, Λυροπούλου Μπέτυ, Μητρόπουλος Νίκος, Παπανικολάου Ξένια, Πούλος Γιάννης, Χατζήκα Αθανασία)

Το Πρόγραμμα στις Κοινότητες (e)

Η τρίτη φάση του προγράμματος, η οποία διήρκησε ένα έτος (2005-2006), διαφοροποιήθηκε, σε σχέση με την προηγούμενη, σε δύο σημεία:

• Δόθηκε βαρύτητα στην αγωγή για την στοματική υγεία των ατόμων της κεντρικής ομάδας-στόχου, περιορίζοντας τις δράσεις που αφορούσαν τις δύο άλλες ομάδες.
• Επίσης, πραγματοποιήθηκε έλεγχος της στοματικής υγείας των ατόμων της κεντρικής ομάδας-στόχου, σε ένα περιορισμένο αριθμό Κοινοτήτων, με την συνεργασία της ΑΙΜ μέσω της Κινητής Οδοντιατρικής Μονάδας και του υλικού για την φροντίδα της στοματικής υγείας (οδοντόβουρτσες και οδοντόκρεμες) που παρείχε.

Γενικά, έγινε προσπάθεια να απαντηθούν ανάγκες της ομάδας-στόχου, όπως αυτές καταγράφηκαν από την Ομάδα των οδοντιάτρων, στην προηγούμενη φάση του προγράμματος. Επίσης, άρχισε να ανδεικνύεται ο πολύπλευρος ρόλος του προσωπικού των Κοινοτήτων και, όπου αυτό ήταν δυνατόν, επιδιώχθηκε μία πιο στενή συνεργασία.

Σε αυτή την φάση του προγράμματος, έγιναν επιπλέον επισκέψεις σε Κοινότητες, πέραν των αντίστοιχων της προηγούμενης χρονιάς. Έτσι, από τον Οκτώμβριο του 2005 έως και τον Ιούνιο του 2006 η παρέμβαση υλοποίηθηκε και στους χώρους των Κοινοτήτων: ΔΙΑΒΑΣΗ (Κέντρο Ενημέρωσης), Τμήμα Εφήβων Κέντρο Ημέρας 18ΑΝΩ, Θεραπευτική Κοινότητα Εφήβων ΕΞΑΝΤΑΣ, Τμήμα Απεξάρτησης Τοξικομανών 18ΑΝΩ ΨΝΑ (Ιεράς Οδού) και ο αριθμός των ατόμων που συμμετείχαν αυξήθηκε στα 250.

(Μέλη της Ομάδας των οδοντιάτρων που υλοποίησαν την παρέμβαση, σε αυτήν την φάση του προγράμματος, ήταν οι: Ευμορφιάδης Κώστας, Ζεμπή Δέσποινα, Μελισσουργού Καίτη και Κωνσταντοπούλου Ελένη)

Το Πρόγραμμα στις Κοινότητες (d)

Η δεύτερη φάση του προγράμματος, η οποία ένα διήρκησε ένα έτος (2004-2005), μπορεί να περιγραφεί ως περίοδος πιλοτικής υλοποίησης της παρέμβασης. Σε πρώτο στάδιο, τον Σεπτέμβριο του 2004, δημιουργήθηκε η Ομάδα των οδοντιάτρων που επρόκειτο να εφαρμόσουν το πρόγραμμα. Η Ομάδα στελεχώθηκε από 4 οδοντίατρους εκ των οποίων οι δύο ανέλαβαν, μαζί με τον Συντονιστή, την ευθύνη των επισκέψεων και της παρουσίασης του σεμιναρίου στις Κοινότητες. Σε αρχικό στάδιο, πραγματοποιήθηκαν 6 συναντήσεις της Ομάδας με τον Συντονιστή κατά τις οποίες συζητήθηκαν θέματα όπως: χαρακτηριστικά της ομάδας-στόχου, βασικές αρχές αγωγής και προαγωγής της υγείας, θέματα επικοινωνίας και εκπαιδευτικών τεχνικών, ζητήματα κατανομής αρμοδιοτήτων (αριθμός Κοινοτήτων κλπ), οργάνωσης της παρέμβασης και του σεμιναρίου (δομή , τεχνικές, εκπαιδευτικά μέσα κλπ). Παράλληλα, δόθηκε στα μέλη της Ομάδας μία σειρά σημειώσεων, οι οποίες συνόψιζαν τα ζητήματα που είχαν συζητηθεί στις συναντήσεις. Έγινε προσπάθεια, οι οδοντίατροι της Ομάδας, να εξοικειωθούν με το εκπαιδευτικό υλικό του σεμιναρίου (διαφάνειες), τις ιδιαιτερότητες του πλαισίου που επρόκειτο να πραγματοποιηθεί η παρέμβαση, το ύφος και τις απαιτούμενες τεχνικές εμψύχωσης και ευαισθητοποίησης που θα χρειαζόταν να αξιοποιήσουν έτσι ώστε, ανεξάρτητα από τους ομιλητές, η βασική δομή του σεμιναρίου να παραμείνει αδιατάρακτη.

Το δεύτερο στάδιο αφορούσε τις επισκέψεις στις Κοινότητες. Συνολικά πραγματοποιήθηκαν, από τον Νοέμβριο του 2004 έως και τον Μάιο του 2005, επισκέψεις σε έξι Κοινότητες [Θεραπευτικό Πρόγραμμα ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ, Ανοικτό Θεραπευτικό Πρόγραμμα ΔΙΑΒΑΣΗ (Πρωινή και Βραδυνή κοινότητα), Ανοικτό Θεραπευτικό Πρόγραμμα Εφήβων ΣΤΡΟΦΗ, Κοινότητα Επανένταξης 18ΑΝΩ, Θεραπευτικό Πρόγραμμα ΝΟΣΤΟΣ] και ο αριθμός των ατόμων που συμμετείχαν ήταν 216. Κατά την διάρκεια της εφαρμογής της παρέμβασης, ακολουθήθηκε η εξής διαδικασία:

• <!–[if !supportLists]–> Αρχική τηλεφωνική επικοινωνία με τις Κοινότητες, όπου γινόταν συνεννόηση για την πρώτη επίσκεψη στον χώρο που θα υλοποιηθεί το πρόγραμμα
• <!–[if !supportLists]–><!–[endif]–> Πρώτη επίσκεψη στις Κοινότητες, όπου οι οδοντίατροι γνωρίστηκαν με τους υπεύθυνους των Κοινοτήτων αλλά και με τα άτομα της ομάδας-στόχου. Η πρώτη επαφή των οδοντιάτρων με τις Κοινότητες ήταν ιδιαίτερα σημαντική, καθώς είχαν την ευκαιρία να εξοικειωθούν με το χώρο όπου επρόκειτο να πραγματοποιηθεί το σεμινάριο αλλά και να εγκαθιδρύσουν μία σχέση εμπιστοσύνης και συνεργασίας με τα άτομα στις κοινότητες (υπεύθυνοι, μέλη ομάδων κλπ). Σε αυτή την επίσκεψη αναλύονταν οι ιδιαιτερότητες κάθε κοινότητας (ανοικτό/ κλειστό πρόγραμμα, σύνθεση του πληθυσμού κ.ά.) και γινόταν μία πρώτη καταγραφή εκείνων των ζητημάτων που απασχολούσαν τα άτομα της ομάδας-στόχου, με σκοπό να συζητηθούν κατά την διάρκεια της εκδήλωσης.
  
• <!–[if !supportLists]–> Δεύτερη τηλεφωνική επικοινωνία (όπου χρειάστηκε) προκειμένου να καθοριστεί η ημερομηνία πραγματοποίησης του σεμιναρίου
• <!–[if !supportLists]–> Ημέρα πραγματοποίησης του σεμιναρίου. Πριν από την έναρξη του σεμιναρίου δίνονταν προς συμπλήρωση, στα μέλη των Κοινοτήτων, ερωτηματολόγια (Αρχικό Ερωτηματολόγιο). Οι βασικοί ομιλητές της εκδήλωσης ήταν δύο, με την βοήθεια μίας επιπλέον οδοντιάτρου που είχε αναλάβει την επίδειξη των τεχνικών του βουρτσίσματος. Ως εποπτικό υλικό χρησιμοποιήθηκαν ένας ηλεκτρονικός υπολογιστής (πρόγραμμα Power Point, για την προβολή των διαφανειών) καθώς και ένα εκμαγείο δοντιών, για την επίδειξη του βουρτσίσματος. Με την ολοκλήρωση του σεμιναρίου οι συμμετέχοντες ενημερώνονταν ότι, σε συγκεκριμένο χρονικό διάστημα, θα πραγματοποιηθεί μία ακόμη επίσκεψη, προκειμένου να δοθεί το ερωτηματολόγιο αξιολόγησης και να γίνει μία, μικρής διάρκειας, συζήτηση. Στο τέλος κάθε συνάντησης δίνονταν στους συμμετέχοντες μία οδοντόβουρτσα και μία οδοντόκρεμα.
• <!–[if !supportLists]–> <!–[endif]–>Τελευταία επίσκεψη στις Κοινότητες, όπου συμπληρώνονταν τα ερωτηματολόγια (Ερωτηματολόγιο Αξιολόγησης) και γινόταν συζήτηση με τα άτομα της ομάδας-στόχου. Σε αυτή την συνάντηση, οι οδοντίατροι διερευνούσαν την επίδραση της παρέμβασης στα μέλη των κοινοτήτων, ιδιαίτερα σε σχέση με την αυτοφροντίδα (βούρτσισμα κλπ) και την επισκεψιμότητα στο οδοντιατρείο.

Καθόλη την διάρκεια της υλοποίησης της παρέμβασης, δόθηκε προτεραιότητα στις ιδιαιτερότητες της κάθε κοινότητας, ειδικότερα σε ζητήματα χρόνου (διάρκεια του σεμιναρίου, ώρες επισκέψεων κ.ά), αναγκών των μελών (δραστηριότητες κ.ά) και χώρου (αίθουσες κ.ά).

Το τρίτο στάδιο της φάσης της πιλοτικής υλοποίησης του προγράμματος, αφορούσε την πραγματοποίηση ενημερωτικού σεμιναρίου στο προσωπικό των Κοινοτήτων, το οποίο δεν έγινε, λόγω περιορισμένου ενδιαφέροντος της συγκεκριμένης ομάδας, σχετικά με τους στόχους του σεμιναρίου. Επίσης, δημοσιεύθηκε άρθρο¹ το οποίο περιγράφει τις δύο πρώτες φάσεις του προγράμματος και δημιουργήθηκε οπτικοαουστικό υλικό (DVD) με το ίδιο θέμα, το οποίο μπορεί κάποιος/α να το προμηθευτεί από τα γραφεία του ΟΣΑ.

(Μέλη της Ομάδας των οδοντιάτρων που υλοποίησαν την παρέμβαση, σε αυτήν την φάση του προγράμματος, ήταν οι: Δρυ Παναγιώτα, Μακρή Κατερίνα, Μελισσουργού Καίτη και Κωνσταντοπούλου Ελένη)

1. Δημητριάδης Δ. «Πιλοτικό Πρόγραμμα Προαγωγής της Στοματικής Υγείας στις Θεραπευτικές Κοινότητες/ Κοινότητες Απεξάρτησης», Το Περιοδικό του Ο.Σ.Α., 65: 16-19, 2005

Το Πρόγραμμα στις Κοινότητες (c)

Ποιοι χρειάζεται να είναι οι στόχοι του προγράμματος;

Σε σχέση με την κεντρική ομάδα-στόχο, οι στόχοι του προγράμματος δεν επρόκειτο να διαφέρουν από τις βασικές αρχές πρόληψης της στοματικής υγείας, δηλαδή:

· την εξοικίωση των ατόμων στις βασικές αιτίες εμφάνισης των σπουδαιότερων νοσημάτων τους στόματος (τερηδόνα, ουλίτιδα, καρκίνος) και την πρόληψή τους

· την ευαισθητοποίηση των ατόμων στην σημασία των τακτικών επισκέψεων στο οδοντιατρείο και στην δημιουργία μίας ισότιμης και λειτουργικής θεραπευτικής σχέσης

Ιδιαίτερη έμφαση, όμως, δόθηκε στην σπουδαιότητα της αυτο-φροντίδας της στοματικής υγείας, ως βασικό στοιχείο στην πραγματοποίηση των προαναφερθέντων στόχων. Η βελτίωση της στοματικής υγείας, η κατανόηση της αιτιολογίας των νοσημάτων του στόματος και τα σχετικά μειονεκτήματα της οδοντιατρικής θεραπείας σε συνδυασμό με το υψηλό κόστος της οδοντιατρικής φροντίδας αποτέλεσαν ισχυρά κριτήρια για την επικέντρωση στην αυτο-φροντίδα, έτσι ώστε να αναβαθμιστεί η σπουδαιότητα της στοματικής υγείας, να τονιστεί η εμπιστοσύνη στις προσωπικές δυνατότητες και να δημιουργηθούν ευκαιρίες για την υιοθέτηση περισσότερο υγιεινών προτύπων ζωής¹.

Σε σχέση με τις δύο άλλες ομάδες, για το θεραπευτικό προσωπικό των Κοινοτήτων στόχος θα ήταν η κατανόηση της συμπλοκότητας των προβλημάτων στοματικής υγείας των ατόμων της κεντρικής ομάδας-στόχου και η διερεύνηση τρόπων υποστήριξης, προς την κατεύθυνση της πρόληψης και φροντίδας της στοματικής υγείας, της παραπάνω ομάδας. Ο στόχος, για την οδοντιατρική κοινότητα, θα ήταν η ευαισθητοποίηση στις ανάγκες των ατόμων που αποτελούν την κεντρική ομάδα-στόχο και στις ιδιαιτερότητες που έχει η φροντίδα της στοματικής τους υγείας.

Ποια μεθοδολογία θα υιοθετηθεί;

Για τον σχεδιασμό του προγράμματος προαγωγής της στοματικής υγείας στις Θεραπευτικές Κοινότητες/ Δομές Απεξάρτησης επιλέχθηκε το ABC Planning Model². Η επιλογή των τεχνικών και των μεθόδων, που επρόκειτο να αξιοποιηθούν στην εφαρμογή του προγράμματος, βασίστηκε, σε σημαντικό βαθμό, στο Εκπαιδευτικό Μοντέλο Προαγωγής της Υγείας (Education Model) ³ και στην θεωρία της Μετασχηματίζουσας Μάθησης⁴.

Οι βασικές δραστηριότητες του προγράμματος, στην πιλοτική φάση υλοποίησης, επρόκειτο να είναι: δημιουργία ερωτηματολογίων (Αρχικού και Αξιολόγησης) για να δοθούν, προς συμπλήρωση, στα άτομα της κεντρικής ομάδας-στόχου, ένα σεμινάριο αγωγής στοματικής υγείας στην κεντρική ομάδα-στόχο, ένα ενημερωτικό σεμινάριο- σχετικά με την φιλοσοφία του προγράμματος- στο θεραπευτικό προσωπικό των Κοινοτήτων και η προώθηση των αποτελεσμάτων της παρέμβασης (μέσα από την αρθογραφία σε σχετικά περιοδικά, τις επιστημονικές ανακοινώσεις και την παραγωγή οπτικοαουστικού υλικού) στην οδοντιατρική κοινότητα.

Ποιοι/ες πρόκειται να υλοποιήσουν το πρόγραμμα;

Οι οδοντίατροι, που θα μπορούσαν να υλοποιήσουν το πρόγραμμα, θα επιλέγονταν από την «δεξαμενή» των Εθελοντών Οδοντιάτρων του Οδοντιατρικού Συλλόγου Αττικής, δηλαδή θα ήταν άτομα με εμπειρία στην εφαρμογή προγραμμάτων πρόληψης της στοματικής υγείας, όπως επίσης εκπαιδευμένοι/ες στην αγωγή υγείας μέσα από σεμινάρια του ΟΣΑ ή της ΕΟΟ.

Τι επιπλέον γνώσεις και δεξιότητες χρειάζεται να έχουν τα άτομα που θα υλοποιήσουν το πρόγραμμα;

Εκτός των βασικών γνώσεων σχετικά με την αγωγή και την πρόληψη της στοματικής υγείας, οι οδοντίατροι που θα συμμετείχαν στο πρόγραμμα θα ήταν χρήσιμο να έχουν κάποιες γνώσεις σε ζητήματα λειτουργίας ομάδων, να είναι εξοικιωμένοι/ες με την εκπαίδευση ενηλίκων σε θέματα υγείας και να είναι διατεθημένοι/ες να καλλιεργήσουν κάποιες επικοινωνιακές δεξιότητες που θα τους/τις βοηθήσουν στην υλοποίηση της παρέμβασης.

Ποιοι άλλοι παράγοντες/ζητήματα/αιτήματα/ερωτήσεις χρειάζεται να ληφθούν υπόψη, για την αρτιότερη προετοιμασία του προγράμματος;

Πόσο έτοιμοι είμαστε για την εφαρμογή της παρέμβασης;/ Με ποιον τρόπο αξιολογείται μία τέτοια προσπάθεια;/ Πόσο εύκολο είναι να συντονισθεί το πρόγραμμα (επισκέψεις, συναντήσεις με τους/τις εθελοντές/ οργάνωση και υλοποίηση της παρέμβασης); / Ποιες μπορεί να είναι οι προοπτικές του;/ Μήπως θα ήταν καλύτερο απλώς να γινόταν μία προσπάθεια βελτίωσης της κατάστασης της στοματικής υγείας, παρά η αγωγή για την στοματική υγεία;/ Με ποιους τρόπους μπορεί να καταγραφεί η εμπειρία των συμμετεχόντων στην υλοποίηση του προγράμματος;/ Ποιες προσωπικές ανάγκες μπορεί να απαντώνται από την συμμετοχή σε ένα τέτοιο πρόγραμμα;

[Συμβολή στην ολοκλήρωση της φάσης της προετοιμασίας του προγράμματος είχαν οι: Μάτσα Κατερίνα (Ψυχίατρος, Υπεύθυνη Θεραπευτικού Προγράμματος 18ΑΝΩ), Τσιμπουκλή Άννα (Υπεύθυνη Τομέα Εκπαίδευσης, ΚΕΘΕΑ), Θεοφανίδου Ιωάννα (Οδοντίατρος, Κέντρο Πολλαπλής Παρέμβασης ΚΕ.ΘΕ.Α.) και Λαζαρής Μιχάλης (Οδοντίατρος, ΟΚΑΝΑ)].

1. WHO. Guidelines for self care in oral health. World Health Organization, Regional Office for Europe, Copenhagen (1988)

2. De Vries H. Planning and evaluating health promotion. In “Evaluating Health Promotion” by Scott D., Weston R. (edit.) Stanley Thornes (Publishers) Ltd., United Kingdom (1998)

3. Weston R. Intertextuality: the current historical context of health promotion, cancer prevention and evaluation. In “Evaluating Health Promotion” by Scott D., Weston R. (edit.) Stanley Thornes (Publishers) Ltd. United Kingdom (1998)

4. Mesirow J. Transformative dimensions of adult learning. Jossey-Bass, San Francisco, United States (1991)

Το Πρόγραμμα στις Κοινότητες (b)

Υπάρχει προηγούμενη εμπειρία και αν ναι, τι μπορούμε να διδαχτούμε από αυτήν;

Η αναδρομή στην βιβλιογραφία, αλλά και οι συζητήσεις με τους φορείς που προαναφέρθησαν, έδειξαν πως δεν υπάρχει καταγραφή κάποιου οργανωμένου προγράμματος προαγωγής της στοματικής υγείας σε Θεραπευτικές Κοινότητες, στην Ελλάδα ή στο εξωτερικό. Έτσι, αποφασίστηκε η υλοποίηση του προγράματος, την πρώτη χρονιά τουλάχιστον, να έχει χαρακτήρα πιλοτικό, δηλαδή να στοχεύει κυρίως στην καταγραφή των παραγόντων που επηρεάζουν την εφαρμογή του- τις δυσκολίες, τα εμπόδια, τα θετικά στοιχεία, τις πετυχημένες συνεργασίες και κάθε άλλο στοιχείο που μπορεί να είναι χρήσιμο σε μελλοντική πραγματοποίηση της παρέμβασης. (Κατά την επίσκεψη στις Κοινότητες, στην φάση της πιλοτικής υλοποίησης, έγινε γνωστό ότι σε ορισμένες Δομές, ένα με δύο έτη πριν, είχε γίνει αγωγή στοματικής υγείας από ομάδα οδοντιάτρων, η οποία συνεργαζόταν με τους Γιατρούς του Κόσμου)

Ποια είναι τα χαρακτηριστικά και οι ιδιαιτερότητες της ομάδας-στόχου;

Είναι γεγονός ότι τα άτομα που κάνουν χρήση ουσιών (ιδιαίτερα ηρωίνης) αντιμετωπίζουν σοβαρά προβλήματα στοματικής υγείας (απώλειες δοντιών, εκτεταμένες τερηδόνες, περιοδοντίτιδες, χρόνιες ουλίτιδες και άλλες βλάβες των μαλακών ιστών του στόματος κ.ά) τα οποία επιδεινώνονται με την αύξηση της ηλικίας (δηλαδή την μακροχρόνια χρήση). Επίσης, είναι οροθετικοί/ ές, σε υψηλά ποσοστά, για τους ιούς της ηπατίτηδας Β και C, καθώς και για τον ιό ΗΙV (σε μικρότερο αριθμό ατόμων)^1-3. Επιπλέον, άτομα που κάνουν χρόνια χρήση ουσιών, εμφανίζουν, πολύ συχνά, σοβαρά προβλήματα υγείας, προβλήματα και δυσκολίες συμπεριφοράς, βιώνουν τον κοινωνικό αποκλεισμό και συναντούν σοβαρά εμπόδια στην επανένταξή τους στις συνηθισμένες κοινωνικές δραστηριότητες (εργασία, εκπαίδευση κλπ)^4-12. Η εφαρμογή, λοιπόν, του προγράμματος προαγωγής της στοματικής υγείας σε έναν πληθυσμό, με σοβαρά προβλήματα υγείας του στόματος και μεγάλες ανάγκες αποκατάστασης, που αντιμετωπίζει το φάσμα της ανεργίας και οικονομικής δυσπραγίας, στο πλαίσιο των υψηλά αμοιβομένων υπηρεσιών της οδοντιατρικής φροντίδας, υπήρχε ο κίνδυνος να μην απαντούσε στις ανάγκες των ατόμων της ομάδας-στόχου, περιορίζοντας την αποτελεσματικότητά του αποκλειστικά στο θεωρητικό πεδίο. Βέβαια, το γεγονός ότι τα άτομα, μέσα στις Κοινότητες, βρίσκονται ήδη σε μία διαδικασία επαναπροσδιορισμού και αξιολόγησης της ταυτότητάς τους, αποτελεί ένα ιδαίτερα θετικό στοιχείο καθώς θα μπορούν πιο εύκολα να αφομοιώσουν νέες πληροφορίες και δεδομένα, σχετικά με την υγεία τους.

Ποιοι φορείς σχετίζονται με την ομάδα-στόχο και πόσο εύκολη είναι η συνεργασία με κάθε έναν από αυτούς;

Στην Ελλάδα υπάρχουν πολλοί φορείς οι οποίοι δραστηριοποιούνται στα ζητήματα της χρήσης ουσιών (πρόληψη, θεραπεία, επανένταξη κ.ά.), σημαντικότεροι των οποίων είναι το Πρόγραμμα 18ΑΝΩ (Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Αθήνας), το Κέντρο Θεραπείας Εξαρτημένων Ατόμων (ΚΕΘΕΑ) και ο Οργανισμός Κατά των Ναρκωτικών (ΟΚΑΝΑ) . Σε αυτή την φάση του προγράμματος έγινε προσπάθεια προσέγγισης των δύο πρώτων, με βασικά κριτήρια την πολύχρονη εμπειρία και οργάνωση, των προαναφερθέντων μονάδων, στην λειτουργία προγραμμάτων απεξάρτησης και την αναγκαιότητα για περιορισμένο αριθμό Κοινοτήτων (έως επτά), στις οποίες θα πραγματοποιούνταν οι παρεμβάσεις. Η συνεργασία και στις δύο περιπτώσεις, από την πρώτη στιγμή, ήταν άψογη: ανταλλάχθηκαν σημαντικές πληροφορίες, οι οποίες αποδείχθηκαν πολύτιμες κατά την εφαρμογή του προγράμματος ενώ, παράλληλα, τέθηκαν οι βάσεις για μία δημιουργική συνεργασία στο μέλλον.

1. Molendijk B., Ter Horst G., Kasbergen M., Truin G., Mulder J. Dental health in Dutch drug addicts. Community Dentistry and Oral Epidemiology 1996; 24: 117-119

2. Angelillo I., Grasso G., Sagliocco G., Villari P., D’ Errico M. Dental health in a group of drug addicts in Italy. Community Dentistry and Oral Epidemiology 1991; 19: 36 -37

3. Scheutz F. Dental health in a group of drug addicts attending an addiction clinic. Community Dentistry and Oral Epidemiology 1984; 12: 23-28

4. Tistas A., Ferguson M. Impact of opioid use on dentistry. Australian Dental Journal 2002; 47 (2): 94-98

5. Sheridan J., Aggleton M., Carson T. Dental health and access to dental treatment: a comparison of drug users and non-drug users attending community pharmacies. British Dental Journal 2001; 191 (8): 453-457

6. Bullock K. Dental care of patients with substance abuse. Dental Clinics of North America 1999; 43 (3): 513-526

7. Milosevic A., Agrawal N., Readfearn P., Mair L. The occurrence of toothwear in users of Ecstasy. Community Dentistry and Oral Epidemiology 1999; 27: 283-287

8. Μάτσα Κ. Ψάξαμε για ανθρώπους και βρήκαμε σκιές… Εκδόσεις Άγρα, Αθήνα (2001)

9. ΚΕΤΗΕΑ. Sociodemographic characteristics and patterns of use of clients who contacted KETHEA’S counseling centers in 1997. KETHEA, Therapy Center for Dependent Individuals, Athens, Greece (1998)

10. Poulopoulos C., Tsiboukli A. Socio-demographic differences, patterns of use and drop-out from Greek drug-free treatment programs. Drugs: education, prevention and policy 1999; 6 (1): 99-110

11. Fakiolas N., Styliaras G., Moula K. De-addicted persons and social exclusion. In “Dimension of Social Exclusion in Greece, Volume 1” National Centre of Social Research, Athens, Greece (1996)

12. Tsili S. Drug addicts and social exclusion. In “Dimension of Social Exclusion in Greece, Volume 2” National Centre of Social Research, Athens, Greece (1996)

Το Πρόγραμμα στις Κοινότητες (a)

Ήταν τον Σεπτέμβριο του 2003, όταν το Προεδρείο του Ο.Σ.Α. σε συνεννόηση με τους Τοπικούς Συντονιστές του Προγράμματος «Προαγωγής της Στοματικής Υγείας του Ελληνικού Πληθυσμού» [που διοργανώθηκε από την Ε.Ο.Ο. με την χορηγία της Colgate] αποφάσισε, στα πλαίσια της παραπάνω συνεργασίας, να υλοποιήσει ένα πρόγραμμα Προαγωγής της Στοματικής Υγείας στις Θεραπευτικές Κοινότητες που περιλαμβάνονται στα όρια δράσης του Συλλόγου.

Η πρώτη φάση του προγράμματος, η οποία διήρκησε ένα έτος (2003-2004), μπορεί να περιγραφεί ως περίοδος προετοιμασίας. Σε αυτή την χρονική περίοδο, έγινε προσπάθεια διερεύνησης και προσδιορισμού του πλαισίου μέσα στο οποίο επρόκειτο να υλοποιηθεί η παρέμβαση. Έτσι, χρειάστηκε να απαντηθούν μία σειρά από ερωτήματα, προκειμένου να υπάρξει μία, όσο το δυνατόν, πληρέστερη και καθαρή καταγραφή του πεδίου. Τα ερωτήματα αυτά ήταν:

Σε ποιους απευθύνεται το πρόγραμμα (ποια είναι η ομάδα-στόχος);

Στα προγράμματα προαγωγής της υγείας, στόχος είναι η ευαισθητοποίηση της κοινότητας στα ζητήματα της υγείας και στην πρόληψη της ασθένειας. Όπου, ως κοινότητα εννοείται το ευρύτερο σύνολο των κοινωνικών ομάδων που, κάθε φορά, χρειάζεται να ενεργοποιηθεί προς την κατεύθυνση της αποτελεσματικής συμμετοχής και της ανάπτυξης δεξιοτήτων για την λήψη αποφάσεων και την βελτίωση της υγείας. Για παράδειγμα, ένα πρόγραμμα προαγωγής της στοματικής υγείας στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση, θα έχει ως ομάδα-στόχο όχι μόνο τον μαθητικό πληθυσμό αλλά και το εκπαιδευτικό προσωπικό, το προσωπικό των κυλικείων, τους γονείς, τους επαγγελματίες της υγείας στην περιοχή, τους χώρους μαζικής εστίασης (παιδικές χαρές κ.ά), την Δημοτική Αρχή και όποιους άλλους φορείς κριθεί ότι σχετίζονται με το πρόγραμμα, στην συγκεκριμένη περιοχή, το συγκεκριμένο χρονικό διάστημα κλπ. Στην περίπτωση του προγράμματος στις Θεραπευτικές Κοινότητες, η κεντρική ομάδα-στόχος επρόκειτο να είναι οι όχι-εν-ενεργεία χρήστες (μέλη των Κοινοτήτων), οι οποίοι βρίσκονται στις Κοινότητες, προκειμένου να βοηθηθούν στην προσπάθειά τους να απεξαρτητοποιηθούν από την χρήση ουσιών. Άλλες ομάδες επρόκειτο να είναι το θεραπευτικό προσωπικό των Κοινοτήτων (ψυχολόγοι, κοινωνικοί λειτουργοί κ.ά) και η οδοντιατρική κοινότητα (επαγγελματίες της στοματικής υγείας, ακαδημαϊκή κοινότητα κ.ά).

Ποιες ανάγκες καλύπτει;

Καθώς δεν υπάρχουν ερευνητικά δεδομένα, τα οποία να δίνουν μία σαφή εικόνα των γνώσεων και των απόψεων των ατόμων της ομάδας-στόχου σχετικά με τα ζητήματα της στοματικής υγείας, θεωρήθηκε ότι οι απόψεις τους δεν αποκλίνουν σημαντικά από τις αντίστοιχες του γενικού πληθυσμού. Έτσι, όπως και σε κάθε άλλη ομάδα του πληθυσμού, ανάγκες ενημέρωσης, εκπαίδευσης και ευαισθητοποίησης για θέματα σχετικά με την φροντίδα της στοματικής υγείας και τα νοσήματα του στόματος γενικότερα, θα μπορούσαν να απαντηθούν από ένα πρόγραμμα προαγωγής στοματικής υγείας. Μετά, όμως, από μία σειρά συναντήσεων με διάφορους φορείς και ιδιώτες (όπως οδοντιάτρους οι οποίοι παρέχουν φροντίδα σε άτομα που κάνουν χρήση ουσιών, υπεύθυνους θεραπευτικών κοινοτήτων, εκπροσώπους προγραμμάτων απεξάρτησης, εκπροσώπους μη κυβερνητικών οργανώσεων κ.ά) έγινε σαφές ότι τα ζητήματα της στοματικής υγείας είναι από τα πιο συχνά αναφερόμενα προβλήματα υγείας των ατόμων που κάνουν/ έκαναν χρήση ουσιών και, ως εκ τούτου, μία παρέμβαση με αντικείμενο την στοματική υγεία θα είχε, πιθανότατα, μεγάλο ενδιαφέρον.